Pesticiden gevonden in slaapkamers: 'Niemand weet precies wat de risico's zijn'

Het onderzoek werd uitgevoerd door Velt, de Belgische Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Per onderzochte kamer werden gemiddeld 21 verschillende pesticiden gevonden. Daaronder zijn mogelijk kankerverwekkende - en hormoonverstorende stoffen en middelen die schadelijk zijn voor de voortplanting en het zenuwstelsel, zoals de insecticide permethrin en antischimmelmiddel propiconazol. 

Voor het onderzoek werd gekeken naar pesticiden in het huisstof in 99 Belgische en 13 Nederlandse slaapkamers. Het gaat om een zogeheten burgeronderzoek, waarbij bewoners zelf huisstof verzamelden en dat opstuurden naar een laboratorium voor nader onderzoek. De onderzoekers noemen de resultaten 'verbijsterend'.

Martine van der Laan is een van de deelnemers aan het onderzoek. Ook in haar slaapkamer werden zulke schadelijke stoffen gevonden, vertelt ze. "Ik woon in een fruitteeltgebied, echt tussen de fruittelers. Ik ben lid van Velt en was dus op de hoogte van het onderzoek. Ik was benieuwd wat de situatie in mijn slaapkamer zou zijn."

Drie weken niet stofzuigen

Voor het onderzoek werd Martine gevraagd om haar slaapkamer drie weken niet te stofzuigen. "Daarna kreeg ik een testkit, die ik in de mond van de stofzuiger kon doen. Daarmee heb ik gestofzuigd in mijn slaapkamer en het stof in de kit opgestuurd naar de onderzoekers. Begin deze maand kreeg ik het resultaat."

In haar slaapkamer bleken 21 verschillende pesticiden aanwezig, precies gemiddeld dus. "Ik schrik er wel van", zegt Martine. "Ik zit op het gemiddelde, maar ik ben ervan geschrokken dat het gemiddelde zo hoog is. Ik zit op het gebied van zorgwekkende gezondheidsrisico's wat hoger dan gemiddeld, met name op het gebied van de hormoonverstorende pesticiden. En er zijn ook een aantal stoffen gevonden die giftig zijn voor het zenuwstelsel."

Cocktails van pesticiden

Hoewel het gaat om lage concentraties giftige stoffen, en er volgens de onderzoekers geen acute reden tot paniek is, moeten de gezondheidsrisico's van zulke cocktails aan pesticiden niet worden onderschat. Dat zegt Violette Geissen, hoogleraar bodemfysica en landbeheer aan de WUR. "Je vindt eigenlijk overal cocktails van pesticiden, soms in hogere concentraties, soms wat lager", zegt zij.

De pesticiden komen in woningen terecht doordat ze worden meegenomen door bijvoorbeeld de wind. Met zulke verspreiding wordt volgens Geissen onvoldoende rekening gehouden. "Als pesticiden worden toegelaten voor gebruik, wordt er bijvoorbeeld gekeken naar hoeveel pesticiden in het oppervlaktewater terechtkomen, of in het eten. Maar er wordt niet meegenomen hoeveel wordt verspreid door wind, door bloemen of onze kleding. We zouden de gehele blootstelling moeten meenemen, en niet maar een deel, zoals nu gebeurt."

Geissen waarschuwt dat de mogelijke gezondheidsrisico's van de pesticidecocktails op de lange termijn niet te overzien zijn. "Niemand weet precies wat de risico's zijn. Het zou zo moeten zijn dat er eerst bewezen moet worden dat er geen risico bestaat, voordat stoffen worden toegepast. Nu is het andersom. Er wordt gezegd: bewijs maar dat er risico's zijn voor de mens", zegt ze.

Risico's lastig te bewijzen

Zulk bewijs leveren is lastig. "We zien zoveel verschillende cocktails. Elke cocktail is anders, en in november zijn de cocktails weer anders dan in mei. Daarom is het onmogelijk om de risico's wetenschappelijk vast te stellen, de omstandigheden zijn iedere keer anders."

Hoe giftig de aangetroffen stoffen precies zijn is dus moeilijk te zeggen, maar dát ze giftig zijn, dat staat vast. "Er zijn restanten van pesticiden gevonden die mogelijk kankerverwekkend en hormoonverstorend zijn. Wat we niet weten is hoeveel mensen zo'n cocktail inademen, en hoelang het duurt voordat er een effect ontstaat. Daar zit een groot gat in onze kennis."

Vlooienbanden

De pesticiden die in de slaapkamer van Martine werden aangetroffen zijn overigens niet uitsluitend afkomstig van landbouwgiffen. "Het komt van het fruitteeltgebied, maar het gaat ook over de pesticiden die sowieso rond kunnen waren. Ik heb een poes, die krijgt weleens een vlooienbandje om. Daar zitten ook pesticiden in. En beddengoed en kleding worden ook bespoten, om ze bijvoorbeeld brand- of schimmelwerend te maken."

Het onderzoek is dan ook niet bedoeld als aanklacht tegen landbouwers, zegt Geert Gommers van Velt, de organisatie achter het onderzoek. "Het is belangrijk om landbouwers niet te stigmatiseren", zegt hij. "Zij handelen binnen bestaande wettelijke kaders. Het is niet zo dat zij fout zijn. De ervaring leert dat als je landbouwers de resultaten toont, dat zij ook schrikken. Het gaat ook om hun gezondheid."

Gommers zegt dat het wel zinvol is om te kijken hoe de verspreiding van pesticiden beperkt kan worden. "Dat kan bijvoorbeeld door een hoge haag om hun boomgaard te zetten, bufferstroken te voorzien waar niet gespoten wordt, of geen pesticiden te spuiten als er veel wind staat."

Bewustwording

Daarnaast zou de overheid kunnen overwegen de regels voor het gebruik aan te scherpen, en de bewustwording omtrent het binnenshuis gebruiken van pesticiden te vergroten. "Want een deel komt van de landbouw, maar de pesticiden zitten bijvoorbeeld ook in vlooienbanden voor huisdieren. Veel mensen weten dat niet, dus daar is nog een grote stap te maken."

Gommers benadrukt dat het niet de bedoeling is om met het onderzoek paniek zaaien. "We zeggen niet tegen mensen: oei, er zijn pesticiden aangetroffen, je moet nu verhuizen. Er is geen reden tot paniek, maar dit is wel een wake up call."

Bij Martine is van paniek dan ook geen sprake. "Ik woon hier met heel veel plezier. Het is een gouden plek, en ik ben niet zomaar weg te krijgen. Maar als er in de buurt gespoten wordt houd ik ramen en deuren voortaan wel gesloten."