Indonesië laat een derde van alle gevangenen vrij: 'President wil imago oppoetsen'

Mary Jane uit de Filipijnen zat sinds 2010 gevangen in Indonesië. Ze werd in dat jaar opgepakt vanwege de smokkel van heroïne. Al vijftien jaar lang wachtte ze in een Indonesische cel op de doodstraf. Maar die doodstraf kreeg ze uiteindelijk nooit. Indonesië en de Filipijnen sloten deze week een deal die ervoor zorgde dat Mary Jane vrijkwam en terug kon naar haar moederland. Het weerzien met vrienden en familie was emotioneel.

Of Mary Jane schuldig was aan de heroïnesmokkel is nog altijd de vraag. Zelf zegt ze dat ze naar Indonesië ging voor een afspraak met iemand die haar aan een baan zou helpen. Die zei bij aankomst dat ze een baan voor haar had gevonden en ze zou een koffer hebben gekregen. In die koffer werden de drugs aangetroffen. Of Mary Jane zelf of iemand anders achter de drugs zat is dus onduidelijk, maar Indonesië was qua straf onverbiddelijk.

Vrijlating 'The Bali Nine'

Datzelfde geldt voor een groep Australiërs, die bekendstaan als 'The Bali Nine'. Dat is een groep van negen personen die bijna twintig jaar geleden 8 kilo heroïne uit Bali wilde smokkelen. Het lukte niet, nota bene doordat de vader van een van de groepsleden de politie waarschuwde. The Bali Nine-leden kregen stuk voor stuk hoge straffen opgelegd. Twee van hen kregen de doodstraf.

De overige leden wachtten op de doodstraf of zaten levenslang vast. Een van hen overleed in de cel door kanker. Een vrouwelijk lid werd uiteindelijk wel vrijgelaten. En dat geluk hadden de overige vijf leden deze week opeens ook, na lange onderhandelingen tussen Indonesië en Australië.

De vrijlating van de Filipijnse Mary Jane en The Bali Nine lijken geen toeval, maar onderdeel van een bewuste strategie van de Indonesische president Prabowo Subianto. Het is een voorproefje van de in totaal 44.000 gevangenen die hij vervroegd wil vrijlaten. De grootste reden: de uitpuilende gevangenissen in Indonesië.

Twee keer zoveel gevangenen als plek

Volgens cijfers uit 2022 zitten in Indonesië twee keer zoveel mensen gevangen als de gevangenissen aankunnen. Maar cipiers zijn er lang niet genoeg en dus is het lastig om de boel onder controle te houden. Er ontstaan geregeld rellen, vaak met dodelijke afloop. En als er brand uitbreekt, vallen er veel slachtoffers. Drie jaar geleden vielen er nog bijna 50 doden bij een brand in een gevangenis op Java.

Dat er zoveel mensen vastzitten in Indonesië komt door de strenge antidrugswetgeving in het land. Die regelgeving is in 2008 ook nog eens extra aangescherpt. Drugssmokkelen kan daardoor al leiden tot een levenslange gevangenisstraf of dus zelfs de doodstraf. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van de gedetineerden vastzit vanwege een drugsdelict.

En er speelt meer. Voor de tweede reden kijken we nog eens naar The Bali Nine, de groep Australiërs die in 2005 heroïne uit Bali probeerde de smokkelen. Door twee van de groepsleden te veroordelen tot de doodstraf, zorgde Indonesië voor een dieptepunt in de banden met Australië. Dat terwijl Australië niet alleen een groot buurland is, maar ook een van de belangrijkste handelspartners.

Banden met buitenland versterken

President Prabowo wil de Indonesische economie en dus de banden met z'n belangrijkste handelspartners versterken. Het vrijlaten van de resterende Bali Nine-leden was dus een gebaar richting Australië. Dat hij de banden met andere landen belangrijk vindt, blijkt ook uit het feit dat hij sinds zijn aanstelling begin dit jaar, al 21 landen bezocht. Zijn voorganger Joko Widodo ging in zijn hele termijn slechts een paar keer naar het buitenland.

Indonesië heeft ook politieke redenen voor de vrijlatingen. "Zo kan president Prabowo zich op een positieve manier presenteren", vertelt Zuidoost-Aziëcorrespondent Thom Schelstraete. "In het land zelf gaat het dan bijvoorbeeld om de gespannen relatie tussen de regering in Jakarta en de inwoners van het eiland Papoea. Veel van hen willen onafhankelijk worden van Indonesië. Het zorgt al tientallen jaren voor dodelijke confrontaties tussen separatisten en het Indonesische leger."

Ook 18 activisten die protesten in Papoea organiseerden komen volgens de autoriteiten vrij. "Prabowo noemt het een poging tot verzoening met 'onze vrienden' in Papoea", zegt Schelstraete. "Het gebied is vooral vanwege mijnbouw erg interessant voor Indonesië. Zij hebben belang bij rust in die regio en proberen dat zo te bereiken."

Imago van keiharde legerleider oppoetsen

Volgens Schelstraete passen de vrijlatingen ook in een tactiek van de 73-jarige Prabowo om zijn imago te verbeteren. In de jaren 80 leidde hij een beruchte militaire speciale eenheid die verdacht wordt van mensenrechtenschendingen in Oost-Timor. En in de jaren 90 zou hij een rol hebben gespeeld bij de verdwijning van activisten. Hij is daarvoor nooit vervolgd, maar werd wel uit het leger ontslagen.

"Dat verleden kleeft nog steeds aan hem", zegt Schelstraete. "Tijdens de presidentsverkiezingen wist hij dat harde imago weg te poetsen met een strak geregisseerde sociale mediacampagne. Daarin presenteerde hij zichzelf als lieve onschuldige opa en werd hij afgebeeld als babyblauw cartoonpoppetje. Dat beeld van een zachte leider lijkt hij nu vast te willen houden met het vrijlaten van tienduizenden gevangenen. Na de eigen bevolking wil hij nu ook aan de rest van de wereld laten zien dat er zorgeloos met hem valt samen te werken."

Prabowo's plan moet nog wel worden goedgekeurd. Maar zijn partij heeft een grote meerderheid in het parlement, dus de goedkeuring lijkt een formaliteit.