Snelle opwarming zeewater zorgt voor ongekende veranderingen: 'Heel erg verontrustend'
Elk deel van de oceaan wereldwijd wordt inmiddels bedreigd door klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en vervuiling. Dat constateert de Europese klimaatorganisatie Copernicus in de negende editie van het jaarlijkse Ocean State Report.
Er worden wijdverspreide veranderingen in de oceaan gesignaleerd, die van invloed zijn op ecosystemen, de visserij en daarmee voedselvoorziening, mensenlevens en de regulering van het klimaat op aarde.
De oceaan neemt 90 procent op van de warmte die wordt veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen. Sinds de jaren 60 versnelt de opwarming van het zeewater. Dat geeft aan, stellen de onderzoekers in een persbericht, 'dat het systeem van de aarde gevaarlijk uit balans is als gevolg van klimaatverandering'.
De snelle veranderingen zijn een grote bedreiging voor een heel aantal diersoorten in zee. De oceaan is inmiddels wereldwijd vervuild door plastic afval, afkomstig van alle continenten. Ook waren er de laatste twee jaar 'uitzonderlijk intense en aanhoudende hittegolven op zee'.
'Heel erg verontrustend'
Sommige delen van de Atlantische Oceaan hadden in 2023 op meer dan 300 van de 365 dagen met 'mariene' hittegolven te maken. Daarnaast bereikte het wereldwijde gemiddelde van het wateroppervlak in 2024 een nieuw recordtemperatuur, van 21 graden Celsius.
De resultaten van het overzichtsrapport noemt Erik van Sebille 'heel erg verontrustend'. Hij is hoogleraar oceanografie aan de Universiteit Utrecht, en werkte niet mee aan het rapport. Wat hem betreft verdient de opwarming van de oceaan minstens zoveel aandacht als die van de atmosfeer.
Moeilijk te stoppen
De veranderingen in de enorme oceaan komen maar heel langzaam op gang. Maar net als bij een diesellocomotief zijn die veranderingen, eenmaal begonnen, heel moeilijk te stoppen, legt Van Sebille uit. Dat geldt voor de opwarming van het water, voor ecosystemen en voor zeestromingen.
Ook het mogelijk stilvallen van de golfstroom AMOC, waardoor het bij ons een stuk kouder kan worden, valt daaronder. Pas recent dringt door hoe verstrekkend dit zou zijn. Niet alleen in West-Europa, maar ook in de rest van de wereld, omdat het daar juist extra zal opwarmen, als de AMOC daadwerkelijk tot stilstand komt.
Waarom het hier kouder wordt als de AMOC stilvalt, zie je in onderstaande video:
Wat Copernicus goed doet, zegt Van Sebille, is dat het alle meetgegevens van satellieten, schepen en drijvende meetinstrumenten in de oceaan bij elkaar brengt. "Daardoor ontstaat een goed overzicht van wat er werkelijk aan de hand is. Dat is best bizar, want er is zoveel oceaanwater, en die veranderingen zijn er pas sinds 50 à 60 jaar."
De conclusies zouden wat hem betreft dan ook 'een hele grote extra aansporing' moeten zijn om de uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk naar beneden te brengen. "Want de veranderingen kunnen anders nog verder gaan versnellen."
Zeespiegelstijging bedreigt werelderfgoed
De zeespiegelstijging als gevolg van smeltende ijskappen en door warmte uitzettend zeewater versnelt in recordtempo, stelt Copernicus verder. Daardoor neemt ook de zorg om huizen en cultureel erfgoed toe. Tussen 1901 en 2024 is de wereldwijde zeespiegel met gemiddeld 22,8 centimeter gestegen.
Het risico op overstromingen stijgt daardoor. In Europese kustgebieden wonen ongeveer 200 miljoen mensen. Ook zijn er locaties met werelderfgoed van Unesco langs de kust te vinden. Veel van die locaties zullen volgens Copernicus de komende eeuwen of duizenden jaren onder water komen te staan, als gevolg van zeespiegelstijging.
Als gevolg van de opwarming van het zeewater, had de Middellandse Zee in 2023 de langste hittegolf van het zeewater ooit gemeten. Hierdoor was de temperatuur van het zeewateroppervlak 4,3 graden Celsius hoger dan normaal.
Warmer zeewater, invasieve soorten
Warmer zeewater leidt tot de komst van invasieve soorten, die van oudsher niet voorkomen in bepaalde gebieden. In Italië richtten die grote schade aan. Atlantische blauwe krabben zorgden voor een ineenstorting van de mosselproductie in de Po-delta, met 75 tot 100 procent. Zogenoemde baardvuurwormen brachten de visserij op Sicilië in de problemen.
Ook het drijvende zee-ijs bij de Noord- en Zuidpool laat een neergaande trend zien. In het Noordpoolgebied was er in maart dit jaar ongeveer 1,2 miljoen vierkante kilometer minder zee-ijs dan het langjarig gemiddelde in de winter, een gebied dat vier keer zo groot is als Polen.
Het zee-ijs rond Antarctica was in februari dit jaar 0,6 miljoen vierkante kilometer minder groot dan het gemiddelde, een gebied twee keer zo groot als Italië.
De smalle eilandengroep Tuvalu in de Stille Oceaan dreigt opgeslokt te worden als gevolg van klimaatverandering:
