Twee gijzelingen in een week: zo gaat onderhandelaar te werk

Afgelopen zaterdag gijzelde een 28-jarige man uit Ede vier werknemers van een café in die plaats. Hij zat volgens zijn advocaat in een 'uitzichtloze situatie' en was op zoek naar passende hulpverlening. Gisteren, slechts drie dagen na de gijzeling in Ede, was er een gijzeling in de PI in Heerhugowaard. De gedetineerde gijzelnemer werd gearresteerd.

Beide gijzelingen duurden enkele uren. En dat is geen toeval. "Tijd is het belangrijkste", zegt lector techniek en opsporing Jaap Knotter van Saxion Hogeschool en de Politieacademie. Hij heeft zestien jaar als politieonderhandelaar gewerkt en is gepromoveerd op het onderwerp. "Hoe meer tijd er is, hoe meer rust er is."

Die rust is belangrijk in gijzelsituaties, legt hij uit. De gijzelnemer moet namelijk het gevoel hebben dat hij of zij controle heeft over de situatie. "Anders krijg je een situatie van 'een kat in het nauw maakt vreemde sprongen'. En dat is een heel enge situatie."

Scenario schetsen

Een gijzeling is een vorm van vrijheidsberoving. Zo staat het ook in het Wetboek van Strafrecht, als iemand voor een gijzeling wordt vervolgd. Specifiek praten we dan over een vrijheidsberoving waarbij de locatie waar de slachtoffers worden vastgehouden bekend is.

Wanneer er een melding van een mogelijke gijzeling binnenkomt bij de politie, wordt er niet per direct een onderhandelaar ingeschakeld. Eerst moet worden bepaald wat de situatie precies is. Er zijn namelijk veel verschillende variaties van gijzelingen, wisselend van bijvoorbeeld een ontvoering van een kind naar het buitenland of een gijzelingssituatie met terroristisch motief.

In alle gevallen hebben de slachtoffers de hoogste prioriteit, weet Knotter. "Die moeten ongedeerd blijven." Daarna wordt pas gekeken naar een aanhouding en eventuele veroordeling.

Wat te doen

Hoewel er geen algemeen antwoord is op de vraag wat een gegijzelde in zo'n situatie het beste kan doen, stelt Knotter dat het geen kwaad kan om te proberen het gesprek aan te gaan met de gijzelnemer. Als voorwaarde stelt hij wel dat de gijzelnemer ervoor open moet staan. Een gesprek moet niet worden geforceerd. "Maar ook een gijzelnemer is en blijft een mens van vlees en bloed."

Onderhandelaars die proberen in contact te komen met een gijzelnemer moeten per situatie afwegen wat de beste manier is. "Fysiek contact heeft soms de voorkeur", zegt Knotter. "Dan kan je elkaar recht in de ogen aankijken en zie je elkaars lichaamstaal."

Zulk direct contact kan aan de andere kant ook heel confronterend zijn voor een gijzelnemer en soms zelfs gevaarlijk voor de onderhandelaar zelf. "Zeker als het een gijzeling met terroristisch oogmerk is", zegt de lector. In die gevallen kan het beter zijn om contact te zoeken per telefoon, WhatsApp of via het internet. 

Mochten er tijdens de onderhandeling beloftes worden gedaan – denk aan de levering van eten tijdens de gijzeling in Ede – dan is het belangrijk om die belofte waar te maken. "Je kan niet zeggen: o sorry, het kan toch niet", zegt Knotter. Anders loop je het risico dat er een onverwachte situatie ontstaat.

Die onverwachte situaties zijn volgens Knotter gevaarlijk. "Het kan dat de gijzelnemer dan ook iets in een paniekreactie doet, waar je eigenlijk niet op hoopt", zegt hij. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het moment waarop de gegijzelde bij de Apple Store in 2022 in Amsterdam van zijn gijzelnemer wegrende. Hoewel dat voor de gegijzelde goed afliep – de gijzelnemer werd aangereden door de politie  – was er 'absoluut geen garantie' dat het zo zou gaan." 

Uiteindelijk probeert een onderhandelaar een gijzelnemer ervan te overtuigen dat het mogelijk is om de situatie te stoppen. Dat gebeurde bijvoorbeeld in Ede. De gijzelnemer liet uiteindelijk de gegijzelden vrij en liet zichzelf aanhouden. Knotter: "Je hebt dan mensen van hun vrijheid beroofd, maar er is geen moord gepleegd. Natuurlijk zal je gestraft worden, maar er is nog een weg terug."