Medicijntekort zorgt voor schrijnende situaties bij zwangeren: 'Het was een onwijze hel'
Gynaecologen en ziekenhuisapothekers hebben grote zorgen over de toenemende medicijntekorten. Het zorgt voor schrijnende situaties bij zwangeren die kampen met bijvoorbeeld een hoge bloeddruk of ernstige misselijkheid. Het zou kunnen leiden tot vroeggeboortes en in het uiterste geval tot het afbreken van een zwangerschap.
Wie in de zorg werkt of zorg nodig heeft, loopt er al snel tegenaan: Nederland kampt met een groot medicijnentekort. Vorig jaar konden vijf miljoen Nederlanders hun voorgeschreven medicijn niet ophalen bij de apotheek.
Hier zijn verschillende oorzaken voor, veelgenoemd is dat Nederland de meeste korting probeert te krijgen op medicijnleveringen, waardoor ons land minder aantrekkelijk is voor farmaceuten.
De gevolgen zijn onder andere dat artsen en apothekers veel tijd kwijt zijn aan het zoeken naar alternatieven. De tekorten kunnen leiden tot gezondheidsschade en onnodige opnames.
Ernstige misselijkheid
Uit onderzoek van RTL Nieuws blijkt dat veel schrijnende verhalen komen uit één patiëntengroep: zwangeren die kampen met aandoeningen zoals een hoge bloeddruk of ernstige misselijkheid.
Die laatste aandoening heet hyperemesis gravidarum, kortweg HG. De ziekte komt voor bij een kleine groep zwangeren en zorgt voor ernstige misselijkheid die de hele zwangerschap duurt.
Het overkwam Raquel. Ze raakte in maart 2022 zwanger. Na zes weken begonnen de klachten: ze moest 30 keer per dag overgeven. Eén medicijn werkte, maar dat was heel vaak niet op voorraad. Dus ze reisde de hele regio af om toch die medicijnen te kunnen gebruiken.
Als een apotheek het bleek te hebben, mochten ze het niet voor haar reserveren. "Dus dan moest ik er meteen naartoe. Dan zat ik met kotszakjes in de auto. Ik kwam een keer in Amsterdam aan toen het net aan een ander was weggegeven." Lees hier haar hele verhaal.
RTL Nieuws sprak via de stichting ZEHG voor patiënten met HG nog vier vrouwen met een soortgelijke ervaring. Zo deelde ook Sjoukje haar verhaal. Ze moest zo’n 40 keer per dag overgeven, zelfs na een slokje water. Ook zij moest alle apotheken afbellen.
"Dat deed ik meestal niet zelf want daar was ik te ziek voor. Ik kon dit er echt niet bij hebben. Alleen al de stress over dat het wéér bijna op was en de vraag of ze dan ergens weer nieuwe kon krijgen, was heel heftig."
'Onwijze hel'
Door de tekorten en de stress heeft ze zelfs het nummer van de abortuskliniek gedraaid. "Omdat ik twijfelde of ik op deze manier de zwangerschap wel kon doorzetten. Het was een onwijze hel."
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Hoogleraar verloskunde Rebecca Painter, gespecialiseerd in HG, hoort vaker dit soort heftige verhalen. Ze vermoedt dat er al vrouwen zijn geweest die de keuze hebben moeten maken om de zwangerschap af te breken. "Ik snap dat vrouwen radeloos worden als het medicijn dat ze helpt er niet is."
Het is een moeilijk te behandelen ziekte, zegt ze. En het is ook gevaarlijk. "Veel vrouwen moeten worden opgenomen omdat ze zóveel moeten braken dat ze te weinig vocht binnenkrijgen."
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Ongewenste effecten
De NVOG, de vereniging voor gynaecologen, zegt dat de problematiek rond medicijntekorten breed door leden wordt herkend. De gynaecologen zeggen in een recente enquête dat de medicijntekorten kunnen leiden tot gezondheidsschade.
De vereniging wijst erop dat er maar weinig geneesmiddelen voor zwangeren geschikt zijn vanwege risico’s van bijwerkingen voor de foetus of onvoldoende ervaring met het medicijn in de zwangerschap. Voor de zware misselijkheidsaandoening geldt dat er drie medicijnen geschikt zijn. Valt er een medicijn weg, dan is er vaak geen alternatief, omdat meestal slechts één medicijn werkt bij een zwangere patiënt.
Ook tekorten medicijnen tegen hoge bloeddruk
Datzelfde geldt voor vrouwen met een hoge bloeddruk, waar zo'n 10 procent van de zwangeren mee te maken heeft. Er zijn eigenlijk maar drie bloeddrukmedicijnen geschikt voor deze groep: labetalol, nifedipine, en methyldopa.
Rebecca Painter merkt in het Amsterdam UMC dat op dit moment het medicijn labetalol niet of nauwelijks is te krijgen. "En dat is gelijk een probleem. Ik heb als gynaecoloog niet de keuze uit 100 alternatieven. Als de bloeddruk te hoog wordt, dan is het gewoon niet meer veilig en moet de vrouw soms te vroeg bevallen."
Ook ziekenhuisapothekers maken zich grote zorgen. Er zijn 'af en aan' tekorten met deze drie medicijnen, zegt Robert Flint van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers. Hij werkt zelf als ziekenhuisapotheker in het Erasmus MC. "Intern hebben wij nu besloten om te kijken welke niet-zwangere patiënten overgezet kunnen worden op een ander medicijn, zodat zwangeren voorrang krijgen op de nog beperkt beschikbare voorraad."
Met 30 weken bevallen
Flint denkt nog niet dat kinderen eerder dan wenselijk worden geboren, maar verwacht wel dat het gaat gebeuren als het medicijntekort blijft oplopen.
Gynaecoloog Wessel Ganzevoort van het Amsterdam UMC denkt er ook zo over. Ook hij maakt zich zorgen. "Als er straks meerdere medicijnen niet zijn, moeten vrouwen met hoge bloeddruk en vroege zwangerschapsvergiftiging misschien al met 28 weken bevallen. Dat is echt heel erg vroeg met veel risico's voor moeder en vooral ook het kind. Elke week verder in de zwangerschap in die fase is een halvering van de sterfte van de pasgeborene. Gelukkig hebben we dit nog niet aan de hand gehad maar ik ben wel bang dat dit gaat gebeuren."
Koen Deurloo is gynaecoloog in het Diakonessenhuis in Utrecht. Hij heeft nog geen calamiteiten meegemaakt, maar zegt wel: "Het medicijntekort kost veel tijd en ergernis en frustratie. Je voelt je alsof je niet de beste zorg kunt geven."
Het lukt hem nu nog om alternatieven te vinden. Soms met behulp van een appgroep waar 60 gynaecologen van andere ziekenhuizen inzitten (zie screenshot). De tekorten wisselen namelijk per ziekenhuis.
"Het zijn vooral ongemakken", zegt Deurloo. "Het medicijntekort is alsof je je huis niet in kan door de voordeur, maar wel door het raam op de eerste verdieping dat gelukkig openstaat. Wij hebben in de zorg echt een serieus personeelstekort. Dus wij kunnen alle minuten beter gebruiken dan in de literatuur zoeken naar medicatie die het ook goed doet."
Hij merkt dat het medicijntekort de laatste jaren groter is geworden. Het gaat ook om andere medische middelen, zoals een pomp of een katheter. "Ik zie niet iets gebeuren waardoor het tekort minder wordt. Er wordt hard gewerkt om de impact van de tekorten te beperken en zoveel mogelijk alternatieven beschikbaar te stellen. Toch merk ik nog niet veel effect. Het zorgt voor overbelasting in het werk, terwijl we iedereen hard nodig hebben."
De belangrijkste oorzaken van een medicijntekort
Een medicijntekort kan volgens het College ter beoordeling van geneesmiddelen op verschillende manieren ontstaan, bijvoorbeeld door:
- Vertraging van de productie, planning- of distributieproblemen
- Stijging van de vraag naar een medicijn, vaak veroorzaakt door een leveringsprobleem van een vergelijkbaar medicijn
- Niet genoeg grondstoffen voor de productie van het medicijn
- Problemen met de kwaliteit, het medicijn voldoet niet aan de eisen
- Bedrijfseconomische omstandigheden, zoals een faillissement of intrekken van vergunning door de fabrikant
Een onderdeel van dit probleem is dat de afgelopen jaren de productie van medicijnen steeds meer gecentreerd is in China en India. Als daar problemen in één fabriek zijn, heeft dat meteen effect op de wereldmarkt.
Prijs speelt ook mee
Wat ook een rol speelt: Nederland betaalt relatief weinig voor geneesmiddelen. Dat komt onder andere door het preferentiebeleid van zorgverzekeraars: dat betekent dat ze van alle soortgelijke medicijnen op de markt één middel aanwijzen dat vergoed wordt. Dat is vaak het goedkoopste medicijn, waardoor de zorgkosten laag worden gehouden. Maar bij tekorten staat Nederland daardoor vaak achteraan in de rij bij de verdeling van medicijnen over de wereldmarkt. Bovendien kunnen patiënten niet snel uitwijken naar een alternatief.
Wat is de oplossing?
De problemen met medicijntekorten spelen al enkele jaren in Nederland, ook voor andere patiënten. Het ministerie van Volksgezondheid (VWS) geeft aan verschillende stappen te zetten om het probleem aan te pakken, zoals het verplichten van groothandelaren om een goede voorraad van geneesmiddelen aan te houden en beter inzicht in dreigende tekorten waardoor eerder actie ondernomen kan worden. Maar VWS zegt ook: "Het is geen uniek Nederlands probleem. Er zijn verschillende oorzaken en het ministerie heeft hierop maar in beperkte mate, of soms zelfs helemaal geen, invloed."
Robert Flint van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers vindt dat er nog wel veel te winnen valt. Zo hoopt hij dat het makkelijker wordt voor apothekers om medicijnen uit het buitenland te halen: "Nu mag dat alleen als daar expliciet toestemming voor is en dan is het heel veel rompslomp om het ook echt te regelen." Ook vindt hij dat er beter gekeken moet worden naar het preferentiebeleid waarin we medicijnen in Nederland 'te goedkoop' zouden maken. En hij hoopt dat apothekers weer meer vrijheid krijgen om zelf medicijnen te bereiden, om zo snel tekorten op te kunnen vangen.
Noodvoorraad in de kast
Niet zo vreemd dus dat in de kast van sommige moeders nog een noodvoorraad medicijnen ligt. Zoals bij Janice die ook last had van extreme zwangerschapsmisselijkheid. Zij had nog medicijnen over: "Ik kan er geen afstand van doen, ondanks dat ik ze niet meer gebruik." In 2022 kampte zij met extreme zwangerschapsmisselijkheid en had toen ook last van tekorten. Ze hoopt dat er meer aandacht komt voor de noodzaak van medicijnen voor zwangeren.