Waarom verkrachting België onbestraft bleef: 'Straf is niet alleen vergelding'

Een 24-jarige student in Leuven verkrachtte een jonge vrouw en werd schuldig bevonden, maar kreeg geen celstraf opgelegd omdat hij volgens de rechter 'een getalenteerde en geëngageerde jongeman' is, die studeert om gynaecoloog te worden. Het slachtoffer sprak later haar teleurstelling uit over het vonnis. En ze was niet de enige die verontwaardigd was. De vraag die velen stellen is: wat heeft 'talent' te maken met het vergrijp en de strafmaat? Wat als de dader geen student was geweest met 'talent'?

Welke straf is gepast?

"De belangrijkste vraag die een rechter moet beantwoorden," zegt strafrechtadvocaat Heijnen, "is deze: kan bewezen worden dat de verdachte een strafbaar feit heeft begaan? Pas daarna komt de vervolgvraag: welke straf is gepast en geboden?"

Belangrijk daarbij - en dat lijkt ook bij de Belgische rechter een grote rol te hebben gespeeld, is volgens Heijnen dat vergelding van het misdrijf niet het enige is waar rechters rekening mee moeten houden. "Het strafrecht dient verschillende doelen: enerzijds vergelding, zodat het slachtoffer zich bijvoorbeeld gehoord voelt. Maar daarnaast ook resocialisatie van de dader, preventie, en bescherming van de samenleving. Daders moeten op zeker moment ook weer terugkeren in de maatschappij. Dat kan een rol spelen bij het bepalen van de strafmaat. Bij het bepalen van het soort straf en de hoogte van de straf zal een rechter de doelen van het strafrecht tegen elkaar afwegen."

Die maatschappelijke rol van de verdachte kreeg in de Belgische zaak duidelijk de hoofdrol. Bij de ophef over het uitblijven van een celstraf speelt mee dat slachtoffers en neutrale toeschouwers vooral oog hebben voor de vergelding.

"Het is in een zedenzaak ontzettend moeilijk om met een straf recht te doen aan de schade van slachtoffers", zegt de advocaat. "Voor een slachtoffer zal een straf niet snel hoog genoeg zijn. De rechter heeft bij het opleggen van de straf te maken met vergelding, maar ook met de gevolgen die een straf zal hebben voor een verdachte."

In Nederland vaak celstraf

Ze benadrukt dat ze het strafdossier van de Belgische zaak niet heeft gelezen, en wil daarom geen oordeel vellen over het vonnis van deze rechter. Ze zegt daarom ook niet te kunnen zeggen of zo'n uitspraak in Nederland ook denkbaar zou zijn. In algemene zin zegt ze daarover: "Mijn ervaring is dat Nederlandse rechters forse straffen opleggen wanneer zij een verkrachting bewezen achten. Voor dit soort zaken wordt in het algemeen in Nederland doorgaans een hoge gevangenisstraf opgelegd. Daarvan kan een deel voorwaardelijk worden opgelegd. Vaak is deze gevangenisstraf niet van korte duur, zoals bijvoorbeeld een week. Indien de Nederlandse rechter bij het opleggen van een straf afwijkt van wat gebruikelijk is, dan zal hij dat wel goed in het vonnis moeten motiveren", zegt ze, anders zal de maatschappij beginnen te morren.

Toch hebben ook rechters in het Nederlandse rechtssysteem oog voor de herintegratie van daders, stelt Heijnen. "Iemand die arts wil worden, zoals in dit geval, heeft voor de uitvoering van zijn beroep een VOG nodig, een Verklaring Omtrent het Gedrag. Ook de hoogte van de straf maakt uit bij het wel of niet verkrijgen van een VOG. Die omstandigheden kunnen zorgen dat iemand geen arts meer kan worden. Het is natuurlijk niet de enige reden, maar het speelt een rol bij de weging."

Dit laatste betekent overigens niet dat iemand die voor arts studeert een voordeel geniet ten opzichte van iemand die bijvoorbeeld bouwvakker wil worden, zegt Heijnen. "Voor elk beroep geldt een ander toetsingskader. Wil je bij een carwash werken, dan heb je misschien geen VOG nodig, maar als je beveiliger wilt worden dan waarschijnlijk weer wel. Een rechter houdt er rekening mee hoe de (bijkomende) straf en de hoogte van de straf zich verhoudt tot de aard en de ernst van het strafbare feit. Daarbij wordt gekeken naar de andere doelen van het strafrecht zoals resocialisatie. Een rechter zal dan ook oog hebben voor de toekomstplannen en re-integratie van een verdachte."

"Uiteindelijk", zegt ze, "word je echt niet vrijgesproken omdat een veroordeling vervelend zou zijn voor je toekomst. De eerste vraag die namelijk een rechter moet beantwoorden is of het strafbare feit bewezen kan worden verklaard. Daarna pas zal een rechter bepalen welke straf passend en geboden is. Alle omstandigheden spelen daar dan in mee. De zwaarte van het misdrijf, maar ook of een verdachte oprecht berouw heeft getoond en inzicht heeft laten zien in zijn fouten, verantwoordelijkheid neemt en eventueel open staat voor een behandeling, ook dat wordt meegewogen."

In deze video legt een advocaat uit in welke situatie seksueel overschrijdend gedrag strafbaar is: