Experts: Nederland doet te weinig om mogelijke genocide in Gaza te voorkomen

De verplichting om een volkerenmoord te voorkomen ontstaat al als er een risico op genocide bestaat, ook in andere landen dan het eigen, stellen deskundigen. Volgens meerdere experts is daar al sprake van in de Gazastrook, en is volgens het verdrag actie vereist.

Of het juridisch gezien echt om genocide gaat in Gaza, zal nog lang onduidelijk blijven. Rechtszaken daarover kunnen jaren duren, en pas als dat duidelijk is, kunnen staten verantwoordelijk worden gehouden voor mogelijke nalatigheid. Toch stellen veel experts nu dat Nederland te weinig actie onderneemt.

'Risico op genocide onderkennen'

Dat komt mede door uitspraken van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Rechters hebben al meerdere keren voorlopige maatregelen opgelegd aan Israël om schending van het genocideverdrag te voorkomen. Dat gebeurde al in januari 2024. Israël heeft deze voorlopige maatregelen steevast naast zich neergelegd, en de situatie is in de loop der tijd alleen maar verergerd.

Wat is genocide precies? Dat zie je in onderstaande video:

Wat zou Nederland dan moeten doen? Hoogleraar internationaal publiekrecht Larissa van den Herik van de Universiteit Leiden stelt: "Op zijn allerminst, en als een eerste stap, dient de Nederlandse regering het risico op genocide expliciet te onderkennen, alsmede de daarbij behorende juridisch bindende verplichting om genocide te voorkomen", zegt ze. 

"Deze verplichting brengt mee dat de regering goed moet uitleggen welke concrete en serieuze maatregen genomen gaan worden. Het moet daarbij gaan om maatregelen die passend zijn, gezien de extreem ernstige en urgente situatie. De vraagt rijst natuurlijk ook waarom bepaalde voorgestelde maatregelen, zoals sancties, niet allang genomen zijn."

Palestijnen mogen niet terugkeren naar hun huis

Israël gaat in de tussentijd door met het geweld. Het wordt zelfs geïntensiveerd. De volledige inname van Gaza is het doel en minister Bezalel Smotrich van Financiën zei: "Gaza zal volledig worden vernietigd." Benjamin Netanyahu zei eerder: "Er worden zoveel mogelijk huizen vernietigd, zodat Palestijnen geen plek hebben om naar terug te keren."

Zondag werd er in Den Haag door zo'n 100.000 mensen gedemonstreerd in Den Haag. Zij willen meer actie van de regering:

Daarbovenop krijgen Palestijnen in Gaza steeds minder bewegingsruimte, en werden tot begin deze week alle soorten van hulpgoederen geweigerd aan de grens. Volgens experts zijn dat tekenen dat er een risico bestaat op genocide. Nu komt er weer klein beetje hulp op gang, maar nog altijd veel te weinig, zeggen hulpverleningsorganisaties zoals het Rode Kruis. 

Wat kan Nederland doen?

Juridisch gezien is de situatie lastig. Volgens strafrechtadvocaat Geert-Jan Knoops is niet te zeggen of Nederland zich niet aan het verdrag houdt, omdat het verdrag niet vermeldt wat je precies moet doen.

Minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp stuurde eerder een brief aan de EU en vroeg om een onderzoek of Israël nog wel voldoet aan de voorwaarden om samen te werken met de Europese Unie. Wat Knoops betreft zou de internationale gemeenschap 'veel meer moeten doen om tot een oplossing te komen van het conflict'.

Ook Nederland kan meer doen, zegt Knoops. "Wat Veldkamp wel zou kunnen zeggen is: wij hebben kennis genomen van alarmerende rapporten van onder andere Amnesty. Dit wijst op mogelijke genocide. Gelet daarop achten wij het noodzakelijk dat er alles aan wordt gedaan dat die handelingen die mogelijk genocidaal kunnen zijn, gestopt worden. Wij zijn maatschappelijk en moreel verplicht om actie te ondernemen." 

Inmiddels is duidelijk geworden dat de Europese Commissie onderzoek gaat doen naar schending van het humanitair recht door Israël. Veldkamp had daartoe opgeroepen. "Ik ben heel blij dat ik brede steun in Europa heb weten te vinden", zegt Veldkamp.

'Oorlog al anderhalf jaar aan de gang'

Hoogleraar internationaal strafrecht Göran Sluiter van de Universiteit van Amsterdam zegt dat er heel veel momenten zijn geweest waarop we meer hadden kunnen doen. "De oorlog is al anderhalf jaar aan de gang. We hadden de situatie veel eerder kunnen veroordelen."

Sluiter spreekt van een genocide in Gaza, net als Marieke de Hoon, universitair hoofddocent internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. "Uit niets blijkt dat Nederland zich inzet om een genocide te voorkomen", zegt ze. Ook De Hoon stelt dat Nederland het verdrag schendt door te weinig actie te ondernemen.

Universitair docent en expert oorlogsmisdaden Iva Vukušić van de Universiteit Utrecht stelt dat we het rechtssysteem 'tot de grond afbranden als we nu niks doen'. "En dat allemaal voor één bondgenoot."

Sancties zoals tegen Rusland

Vukušić is voorzichtig met uitspraken of Nederland inderdaad het genocideverdrag schendt, dat vindt zij meer een zaak voor advocaten, maar het is volgens haar klip en klaar dat Nederland het verdrag niet naleeft. "En als je iets nalaat wat je verplicht bent te doen, dan is dat een overtreding, denk ik."

Het is volgens Vukušić onverteerbaar dat de internationale gemeenschap Israël onbeperkt de ruimte geeft voor het geweld. Sancties zoals de EU Rusland oplegt, zouden op tafel moeten liggen, zegt zij. Ook andere experts onderschrijven dat. "De VS staat achter Israël, maar nu moeten Europese landen echt opstaan om te zeggen dat het te ver is gegaan. Dat kan echt een verschil maken."

'Heel Den Haag zit vol met strafhoven'

Genocideonderzoeker Thijs Bouwknegt, verbonden aan het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD), ziet ook een verantwoordelijkheid voor onze regering: "Nederland doet te weinig om ervoor te zorgen dat het nog verder uit de hand loopt dan al is gebeurd. En wat er al is gebeurd, hebben we niet weten te voorkomen."

Bouwknegt stelt dat Nederland een grote verantwoordelijkheid heeft als het gaat om het internationale recht. "Heel Den Haag zit vol met strafhoven, we zijn een partij bij alle internationale verdragen wat humanitair recht betreft. Maar nu zeggen we dat er meer onderzoek moet komen. Dat duurt maanden en die tijd is er niet."

Wie zegt dat een genocide voorkomen onbegonnen werk is, zit ernaast. Bouwknegt somt meerdere situaties uit het verleden op waarbij het ingrijpen een grote impact heeft gehad. Zo is er militair ingegrepen in Kosovo. "De NAVO zei toen dat het erop leek dat er misdaden tegen de menselijkheid zouden gaan plaatsvinden. We weten dat er vervolgens geen grootschalige genocide plaatsvond."

In 2003 en 2011 greep Frankrijk in bij etnisch geweld in Ivoorkust. "Dat was op het juiste moment, dus het kan wel. Je hebt een verantwoordelijkheid om mensen te beschermen."

Reactie minister Buitenlandse Zaken

Minister Veldkamp reageert op vragen van RTL Nieuws en zegt dat Nederland in Europa tot een van de koplopers behoort als het gaat om de aanpak. Veldkamp stuurde eerder een brief om te spreken over het associatieverdrag met Israël met de vraag of Israël daar nog wel aan voldoet. 

Op de vraag of er geen strengere maatregelen nodig zijn, zegt Veldkamp: "Wij geven een duidelijk signaal af door een vraagteken te plaatsen bij het EU-Israël-associatieverdrag. Dat wordt in de EU als een heel stevig en duidelijk signaal opgevat." 

Veldkamp ziet weinig in sancties die alleen door Nederland worden opgelegd. "Het is beter om samen te staan. Nederland alleen is een klein land aan de Noordzee, samen sta je sterker." Veldkamp wilde niet ingaan op de vraag of hij vindt dat er sprake is van genocidaal geweld in de Gazastrook. "Dat is aan rechters om te beoordelen, het gaat niet om welk etiket je er nu opplakt", zegt hij.

Zaak om F35-onderdelen

Nederland is zeker niet het enige land dat te weinig doet, volgens experts. Duitsland zit in een nog lastiger parket, stelt hoogleraar Sluiter. "De Duitse regering deed en doet niet alleen weinig om genocide te voorkomen, ze biedt Israël zelfs actieve steun door het leveren van wapens. Dan kom je op het punt van medeplichtigheid aan genocide, wat nog een stap kwalijker is dan te weinig doen om genocide te voorkomen of te beëindigen."

Nederland deed lange tijd hetzelfde. In oktober oordeelde de rechter dat ons land moest stoppen met de levering van F35-onderdelen aan Israël. De rechters schreven in het vonnis dat Israël bij zijn aanvallen te weinig rekening houdt met de gevolgen voor de burgerbevolking. 

De rechtbank oordeelde dan ook dat er een duidelijk risico bestond dat met de F35-gevechtsvliegtuigen van Israël ernstige schendingen van het humanitaire oorlogsrecht werden gepleegd in de Gazastrook. Mensenrechtenadvocaat Liesbeth Zegveld stond toen de partijen bij die de rechtszaak tegen de staat hadden aangespannen (Oxfam Novib, vredesbeweging PAX en Stichting The Rights Forum). Ook Zegveld stelt dat de staat het genocideverdrag schendt door te weinig actie te ondernemen.  

De gevolgen van het gebrek aan actie kunnen enorm zijn, zegt Vukušić. Vooral het rechtssysteem ligt volgens haar overhoop als er nu niet wordt ingegrepen. "Het internationale rechtssysteem is kapot als we hier niks aan doen, daar zijn we mee aan het gokken nu."

Ook kunnen er uiteindelijk rechtszaken tegen de staat komen vanwege nalatigheid, maar die moeten door individuele personen worden aangespannen. Dat kan nog wel even duren, maar voor nu is volgens de experts vooral haast geboden. Vukušić: "Binnen een maand moeten tien sterke staten nu echt zeggen: Israël, stop waar je mee bezig bent."