Hete zomer op het podium: artiesten protesteren, 'maar er zijn grenzen'

Het festival Zwarte Cross is donderdag nog maar een paar uur bezig als zich voor het hoofdpodium iets bijzonders voltrekt. Zanger Typhoon trekt er samen met Amnesty International en de organisatie een rode lijn van honderd meter als stil protest tegen het geweld in Gaza.

Een opvallend statement: het moederbedrijf van Zwarte Cross werd overgenomen door investeringsbedrijf KKR, dat gelinkt wordt aan bedrijven die actief zijn op de Westelijke Jordaanoever. Verschillende artiesten, waaronder Hang Youth en Goldband, trokken zich om die reden terug. 

Eerder regel dan uitzondering

Het uitgebreide protest is lang niet het eerste deze zomer. Sterker nog, het lijkt eerder regel dan uitzondering: van de commotie rond Douwe Bob tot de gewraakte uitspraken van Bob Vylan op Glastonbury, en van de hartverscheurende visuele act van Massive Attack tot de activistische uitingen van hiphoptrio Kneecap. In deze video zie je een paar protestacties op een rij:

Niet zelden veroorzaken de protesten controverse. Zo startte de Britse politie een strafrechtelijk onderzoek na de uitlatingen van Bob Vylan op Glastonbury. Bij de show werden leuzen als 'dood, dood aan de IDF' geroepen over het Israëlische leger. Ook Kneecap werd in dat onderzoek meegenomen. De rapgroep sympathiseerde tijdens het festival met een onlangs verboden pro-Palestina-actiegroep.

Het Ierse trio trad deze zomer ook in Nederland op tijdens Best Kept Secret. Daar was de formatie zeer uitgesproken over Gaza en werden leuzen als 'free free Palestine' geroepen.

De vele politieke statements brengen festivals en poppodia soms in een lastig parket, erkennen de twee grootste brancheverenigingen uit de sector. Willem Westermann van de Vereniging van Evenementenmakers en Berend Schans, directeur Vereniging Nederlandse Poppodia en Festivals, merken dat het onderwerp leeft.

Westermann: "Je ziet dat de polarisatie die toch al zo hevig aanwezig is in de maatschappij, zich ook laat zien op het festivalterrein. Er wordt meer gedemonstreerd dan ooit. Je ziet dat allerlei groepen tegenover elkaar staan zonder echt naar elkaar te luisteren. De protesten zijn een punt van discussie binnen onze sector."

Schans: "Er is meer onvrede in de wereld. Wij krijgen soms de vraag of wij ons als sector meer moeten uitspreken. Maar wij vinden dat dat aan onze leden (de festivals en poppodia, red.) zelf is om te bepalen. Cultuur is juist de plek om met elkaar in dialoog te gaan."

Hongaarse toestanden

Festivals en poppodia moeten een plek blijven zonder censuur, zegt de directeur. "Anders krijg je Hongaarse toestanden. Dat is een van de grootste waarden van onze sector. Dat we met elkaar in gesprek blijven over zaken waar we over van mening verschillen."

Protest is van alle tijden

"Het podium is wel vaker de plek voor politieke statements", zegt Laurens Ham. Hij is docent Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht en schreef een boek over de protestsong.

"De situatie is deze zomer wel zo explosief dat ze doet denken aan de tijd van de Vietnamprotesten. Met alle bewegingen van het moment, denk aan Black Lives Matter, Extinction Rebellion of het boerenprotest, leven we in een heel politiek muzikaal tijdvak. Daarnaast hebben we natuurlijk te maken met een extreem gepolariseerd conflict."

Artiesten proberen zich daartoe te verhouden, aldus de onderzoeker. "Gebeurt er iets in de wereld dan wil de artiest daar iets mee. Dat is van alle tijden. Al zie je deze zomer wel een heel duidelijke en consistente lijn. Ook zie je dat steeds meer muzikanten zich expliciet verbinden aan een politiek geluid. En het is soms ook gunstig om je uit te spreken. Het is cruciaal om zichtbaar te blijven. Stil blijven is vaak geen optie."

Hoe gevoelig het ligt, weten ze sinds vorig weekend in Dordrecht. Daar vond het Big Rivers festival plaats. Zo'n 150.000 bezoekers kwamen af op ruim 150 acts, verdeeld over verschillende podia in de binnenstad. Maar het feestje staat in schril contrast met de nasleep ervan.

Naar aanleiding van de rel rond Douwe Bob bracht het evenement optredende artiesten van tevoren op de hoogte van het feit dat politieke statements niet waren toegestaan. Het kwam de organisatie op veel kritiek te staan. Zo sprak Kane-zanger Dinand Woesthoff van 'censuur'. 

De organisatie van het festival voelde zich door alle ophef gedwongen te reageren: "Wij willen artiesten niet censureren, beperken in artistieke expressie of bepaalde opvattingen bewust tegengaan. Wij betreuren het dat het verzoek aan de artiesten door sommige anders is geïnterpreteerd dan wij hebben bedoeld."

Podium als plek voor protest

Ook Paradiso in Amsterdam kreeg te maken met bedreigingen nadat bekend werd dat Bob Vylan er op gaat treden. Twee gemaskerde mannen hielden een spandoek omhoog met de tekst: 'If Bob Vylan plays that night, Amsterdam will stand and fight'.

Een woordvoerder van Paradiso laat weten dat achter de schermen niet getwijfeld is om Vylan een plek te geven in de programmering, ook niet na het gewraakte optreden op Glastonbury.

"Uiteraard hebben wij de situatie besproken. Vinden wij dit haatzaaien? Voor ons is het belangrijk dat hij zijn uitspraken over het IDF later genuanceerd heeft. Wij vinden dat het podium een plek moet zijn waar artiesten zich kunnen en durven uitspreken, mits dat binnen de perken van de wet blijft."

Muziek als kunst

Een geluid dat ook klinkt bij de organisatoren van grote festivals. Zo staat Kneecap in augustus op Pukkelpop in België. Een woordvoerder laat aan RTL Nieuws weten: "Muziek als kunstvorm vertaalt al eeuwenlang de persoonlijke boodschap of bezorgdheid van een artiest of band naar een breder publiek. Soms is die politiek getint en controversieel."

Kneecap is zo'n band 'met een luide stem', zegt hij. "Dan zijn er voor- en tegenstanders, en worden langs twee kanten de grenzen opgezocht. Dat mag nooit ten koste gaan van onze kernwaarden. Naar onze mening blijven die op dit moment overeind."

Zijn branchecollega Bente Bollmann, marketingmanager van Mojo (de organisatie achter Lowlands en Down The Rabbit Hole) is het daarmee eens. "Wat een artiest op het podium doet, is aan de artiest. De mening of boodschap van een act is ook niet de mening of boodschap van ons als organisatie."

De organisator benadrukt dat je als festival weet wat je boekt. "Van een band als Massive Attack weet je dat die activistisch is. Wij wisten dus wel dat die band iets op het podium gingen doen, al kenden we de inhoud niet. Dat hoeven wij op voorhand ook niet te weten."

'Er zijn grenzen'

En dat is precies wat Westermann namens de branchevereniging aan de organisatoren wil meegeven: weet als festival wat je boekt en neem dat mee in de voorbereiding.

"Het is vervelend als er iets gebeurt wat voor de act zelf of voor bezoekers en personeel bedreigend kan overkomen. Je kunt veel roepen, maar er zijn grenzen. Zorg te allen tijde dat je als organisatie de regie houdt over je eigen festival. Al blijft dat soms moeilijk als een artiest iets onverwachts doet in de fase waarin het lastig is om de stekker eruit te trekken."

Zanger Douwe Bob stond 5 juli voor het eerst weer op het podium na de commotie rond zijn afgezegde optreden bij een Joods kinderevenement in Amsterdam. "Zullen we het vanavond weer over leuke dingen hebben?"