Artsen zijn het zat en gaan juridische strijd aan: nog steeds vapes aangeboden op Snapchat

In juni werd Snapchat gesommeerd maatregelen te nemen om kinderen beter te beschermen tegen de illegale handel in vapes, sigaretten en snus, die via het platform plaatsvindt. Er vonden gesprekken tussen het bedrijf en de artsen plaats - een afgevaardigde van Snapchat kwam vanuit Amerika naar Nederland - en Snapchat beloofde verbetering op korte termijn.

Om te controleren of die verbetering ook daadwerkelijk had plaatsgevonden, vroegen de artsen elf jongeren uit hun omgeving om voor én na de belofte rond te speuren op Snapchat naar vapes. "En er blijkt niets veranderd", stelt longpatholoog Danielle Cohen van het LUMC. 

'Geen moeilijke zoektocht'

Waar de jongeren voor de nieuwe maatregelen van Snapchat in totaal 607 dealers konden vinden op basis van 16 verschillende woorden (zoals nicotine, vape en tabak), waren dat er na de maatregelen 615. "En dat zijn geen moeilijke zoektochten", legt Cohen uit. 

Veel jongeren vapen

Het is in Nederland verboden om vapes met een smaakje te verkopen, maar toch gebeurt het nog volop. Zo bleek onlangs nog uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dat bijna 8 procent van de 12- tot 18-jarigen zegt te vapen. 

Uit onderzoek van het RTL Nieuwspanel onder ouders bleek eerder al dat veel Nederlandse kinderen vapen. Eén op de acht ouders van leerlingen in groep 6, 7 en 8 van de basisschool zei dat hun kind weleens heeft gevapet. Bij middelbare scholieren ging het om een kwart en bij ouders van mbo'ers om vier op de tien.

En die vapes kopen ze dus in het illegale circuit, bijvoorbeeld via verkopers op sociale media. Eén platform dat heel vaak genoemd wordt door jongeren, is Snapchat.

"We vonden accounts zoals sigarettenhandel, vapieverkoop of peukenboer Ameland. Als wij dat kunnen vinden met wat tieners in de zomervakantie, dan kan Snapchat dat met hun miljardenomzet toch ook? Ze doen gewoon niet genoeg."

Omdat het volgens de artsen nog altijd kinderlijk eenvoudig is om vapedealers te vinden op Snapchat, hebben ze nu een officieel handhavingsverzoek ingediend bij de Nederlandse toezichthouder Autoriteit Consument en Markt (ACM). De Stichting Rookpreventie Jeugd stelt namens hen dat Snapchat in strijd handelt met de Digital Services Act (DSA), waarin staat dat bedrijven op hun platformen de verkoop van illegale producten moeten tegengaan en minderjarigen moeten beschermen tegen onveilige content.

De ACM zal nu beoordelen of er daadwerkelijk sprake is van een overtreding en besluit dan of het handhavend optreedt, bijvoorbeeld met een bindende aanwijzing of een boete. 

'Het heeft onze volle aandacht'

In een reactie op het verzoek van de artsen laat de ACM aan RTL Nieuws weten dat 'de bescherming van minderjarigen een van de speerpunten is van het toezicht'. "Met het oog op de gezondheidsrisico's voor jongeren heeft dit dus onze volle aandacht. We gaan het handhavingsverzoek bekijken en leggen ook alvast contact met de Europese Commissie."

Snapchat zegt desgevraagd tegen RTL Nieuws dat zij de wet DSA niet overtreden en zegt teleurgesteld te zijn in de stap die de artsen nu hebben gezet. "We hebben grote investeringen gedaan om kwaadwillenden te stoppen die ons platform misbruiken en om Snapchatters voor te lichten."

"Helaas is er geen enkele veiligheidsfunctie of beleid dat elke dreiging, online of in de wereld om ons heen, kan wegnemen. Daarom passen we onze strategieën voortdurend aan, aangezien kwaadwillenden hun tactieken veranderen."

'Snapchat in toekomst 18+'

Longpatholoog Danielle Cohen stelt dat als Snapchat niet de beveiliging kan bieden die voor minderjarigen nodig is, de leeftijdsgrens omhoog moet. "Dan wordt het een 18+-app. En dat is verdrietig, want ik weet dat jongeren Snapchat leuk vinden en gebruiken om met hun vrienden te appen. Maar nu moeten ze daarnaast ook constant weerstand bieden aan illegale praktijken, en dat is moeilijk voor minderjarigen en dat horen zij niet te hoeven doen."

Paddy Leerssen, onderzoeker en DSA-expert aan de Universiteit van Amsterdam, heeft op verzoek van RTL Nieuws het handhavingsverzoek en de daarbij behorende documenten ingezien. Hij stelt dat de artsen 'een sterk verhaal hebben'. "Ze hebben hun huiswerk goed gedaan en veel bewijsmateriaal verzameld."

Hij is het wel met Snapchat eens dat platformen nooit alles kunnen weren. "De vraag is daarom: hoe makkelijk vindbaar is het? Als het klopt wat de artsen zeggen, lijken vapes nu wel heel makkelijk verkrijgbaar. En als jongeren het zo makkelijk kunnen vinden, moet Snapchat het ook makkelijk op kunnen sporen."

Volgens Leerssen zou Snapchat nauwlettender de inhoud moeten volgen van hun gebruikers, en daarmee meer moeten verwijderen. Hierbij kan het voorkomen dat er ook content verwijderd wordt die wel legaal is. "Het is altijd de keuze: te veel of te weinig verwijderen. Het lijkt er nu op dat er te weinig verwijderd wordt. Maar Snapchat zal moeten accepteren dat er valspositieve resultaten zijn, anders kun je het helemaal niet aanpakken."

Een geldkwestie

Leerssen denkt dat Snapchat wel meer kán doen, maar dat het allemaal om geld draait. "Dat soort aanpak kost meer geld, want daar is meer mankracht voor nodig en dus meer uren werk. En dat willen ze vermijden."

Wanneer de ACM met een besluit over het handhavingsverzoek komt, is niet duidelijk. Dit kan normaal gesproken maanden duren. 

De 28-jarige Robin lag dagenlang in coma na vapen. Het ging zo slecht dat zijn familie halsoverkop naar de ic moest komen om afscheid van hem te nemen. Dat vertellen Robin en zijn moeder in onderstaande video.