Eerste bitcoinland ter wereld moet stoppen, maar omstreden president zet vrolijk door

1. Waarom eigenlijk bitcoin als betaalmiddel?

Dat heeft alles te maken met de 40-jarige autoritaire president Nayib Bukele. Hij is een uitgesproken voorstander van cryptomunten en wil de economie van het arme land ermee laten groeien. Bukele nodigt bitcoinmiljonairs uit om belastingvrij in El Salvador te komen wonen en wil zelfs een heuse 'bitcoinstad' uit de grond stampen. De bouw ervan moet worden betaald door het uitgeven van bitcoinobligaties, oftewel leningen uitgegeven door de overheid.

Het Internationaal Monetair Fonds (IMF), dat toeziet op financiële stabiliteit in de wereld en landen in nood leningen verstrekt, maakt zich zorgen en wil dat El Salvador ermee stopt, zo liet het eind januari weten.

2. Wat zijn die risico's dan?

Volgens het IMF speelt El Salvador met vuur. Er is geen toezicht, consumenten lopen risico's omdat de waarde van bitcoin dagelijks zwaarder schommelt dan de Amerikaanse dollar (waarmee je ook kan betalen in het land dat sinds 2001 geen eigen munt meer heeft) en de financiële stabiliteit van het land is in gevaar, waarschuwt het VN-orgaan niet voor het eerst. Maar dat advies is bij president Bukele aan dovemansoren gericht, hij steekt op Twitter de draak met het IMF.

Bovendien laat Bukele de centrale bank van zijn land namens de regering zelf handelen in bitcoin en belooft met winst scholen en ziekenhuizen te bouwen. "De centrale bank zit op deze manier te speculeren met overheidsgeld", zegt econoom Wim Boonstra van Rabobank, die een analyse schreef over de invoering. "Als de bitcoin dan sterk daalt in waarde, blijft er weinig geld over om goede dingen mee te doen."

Inmiddels heeft El Salvador met overheidsgeld volgens Bloomberg minstens 1800 bitcoins gekocht - op het moment een kleine 70 miljoen euro. Maar of dat volgende week ook zo is? "Als de centrale bank van El Salvador hierdoor straks niet meer aan zijn betalingsverplichtingen kan voldoen, heb je een probleem", zegt crypto-analist Teunis Brosens van ING. "Het IMF waarschuwt dus dat het land zo failliet kan gaan."

3. Zijn er ook voordelen?

Ja, die zijn er ook. Veel rijkere Salvadoranen die hebben gestudeerd wonen in het buitenland, vooral in de Verenigde Staten. Zij maken jaarlijks zo'n 6 miljard dollar over naar hun achtergebleven families en dat is duur en traag. Econoom Boonstra: "Bij ons in de eurozone gaat dat snel en goedkoop, maar in opkomende markten zoals El Salvador zijn geldtransacties een redelijk schimmig gebeuren waarbij er geld aan de strijkstok blijf hangen. Bij bitcoin open je een wallet [een digitale portemonnee, red.] en kun je snel en goedkoop geld overmaken."

Dat scheelt de bevolking dus geld, en dat is weer goed voor de economie. Het idee is namelijk dat wanneer zij rijker worden, ze meer van hun ontvangen geld gaan uitgeven. Boonstra: "Dit is in mijn ogen hét belangrijkste argument waarom de overheid dit doet. En het werkt."

4. Hoeveel inwoners betalen in bitcoin?

Hoewel officiële cijfers ontbreken, zouden 3,8 miljoen Salvadoranen de nationale wallet Chivo gebruiken, schat het Amerikaanse beleggingsfonds Ark Invest. Dat zou neerkomen op 84 procent van de volwassen bevolking. Daar zouden nu meer inwoners van El Salvador een bitcoinwallet hebben dan een bankrekening, in het land waar het overgrote deel van de transacties nog altijd wordt gedaan met contant geld.  

Er zijn verhalen bekend dat er zeker in het begin van de invoering technisch problemen waren bij bedrijven. Geldautomaten werkten niet, waardoor lange rijen ontstonden en mensen raakten geld hun geld kwijt. Duizenden mensen gingen in september en oktober de straat op om te protesteren . 

Maar hoe vaak er in bitcoin wordt afgerekend aan de kassa, is nog onduidelijk. "Het is interessant wat de ervaring van bedrijven is: als zij zeggen: dit werkt wel goed en we kunnen de risico's beheersen, dan willen zij bitcoin misschien in meer landen accepteren", zegt crypto-analist Brosens. "In dat geval hoeven ze ook niet te wachten tot bitcoin een wettig betaalmiddel is. El Salvador is zo een experiment waar heel veel mensen met interesse naar kijken."

5. Hoe gaat het nu met El Salvador?

Terwijl president Bukele geen kans onbenut laat om de wereld te laten weten hoe enthousiast hij is over bitcoin, maakt zijn land slechts een bescheiden economische groei door. Hoewel minder mensen onder de armoedegrens leven, is de beloofde boost door bitcoin (nog) niet te zien.

Financiële markten zijn een stuk minder enthousiast over het invoeren van bitcoin als wettig betaalmiddel. Kredietbeoordelaar Moody's verwacht dat dit het land in financiële problemen kan brengen. Hierdoor is het kredietoordeel voor El Salvador lager en is het voor de overheid dus duurder om geld te lenen.

Ondertussen kampt het land al jaren met veel misdaad, bendes, drugsgeweld en zijn de moordcijfers torenhoog. Mensenrechtenorganisatie Amnesty uitte serieuze zorgen over de mensenrechten in het land en het autoritaire gedrag van president Bukele. Hij heeft rechters ontslagen, snoert journalisten de mond en noemde demonstranten tegen zijn coronabeleid 'criminelen die meer mensen dood willen hebben'. Het wegzetten van al zijn critici - inclusief het IMF- maakt ook het bitcoinexperiment een riskant avontuur.