Wel of geen oorlogsmisdaad, aanval kerncentrale 'risico voor Rusland'
De Russische aanval op de grootste kerncentrale van Oekraïne wordt deze ochtend scherp veroordeeld: het zou een 'oorlogsmisdaad' zijn, terwijl dat niet vaststaat. Bovendien verbazen experts zich nauwelijks over de actie: "Het is een vitaal doelwit in de militaire strategie van Rusland."
Premier Rutte sprak van een 'roekeloze en levensgevaarlijke aanval', PvdA-Kamerlid Joris Thijssen noemde het 'totale waanzin' en Tom van der Lee (GroenLinks) betitelde de Russische aanval op de kerncentrale zelfs als een 'oorlogsmisdaad'. Maar het is niet zeker of het dat is.
"Het hangt ervan af", stelt Marten Zwanenburg, hoogleraar militair recht verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en de Nederlandse Defensie Academie. "Oorlogsrecht is grotendeels vastgelegd in de Verdragen van Genève en aanvullingen daarop."
In het Eerste Aanvullend Protocol staat dat je 'geen aanval mag uitvoeren op kerncentrales wanneer die aanval het vrijkomen van gevaarlijke krachten zou kunnen veroorzaken en daardoor zware verliezen aan mensenlevens onder de burgerbevolking teweeg kan brengen'.
Volgens Zwanenburg is nu nog niet duidelijk of de Russen dat risico hebben genomen. Als de centrale vanuit de lucht onder vuur is genomen, kan er zeker sprake zijn van schending van het oorlogsrecht. "Maar als de Russen over de grond zijn gekomen en gericht te werk zijn gegaan, is er minder risico."
'Risico nemen ook voor Rusland onlogisch'
Danny Pronk, expert van Instituut Clingendael, vindt het vanuit Russisch perspectief bovendien niet logisch om risico te nemen. "Als de wind verkeerd staat, komt vrijgekomen straling ook in Rusland zelf terecht."
Hij ziet de Russische aanval dan ook als niet veel meer dan onderdeel van de militaire strategie van het land. "Je kunt de tactiek van oorlogsvoering uitleggen aan de hand van de theorie van vijf cirkels." De binnenste cirkel, prioriteit nummer één, is het uitschakelen van de centrale macht. Hieronder kun je dat zien:
Als je uitzoomt, omvat de tweede ring al de essentiële systemen in een land. "Denk daarbij aan het bankwezen, telecommunicatie, maar ook aan de kritieke infrastructuur", vervolgt Pronk. De ingenomen kerncentrale is goed voor zo'n twintig procent van de elektriciteit van Oekraïne. "Daarmee is het een vitaal doelwit."
Inname kerncentrale 'hoort erbij'
Ook Rob de Wijk, van het The Hague Center for Strategic Studies, liet vanochtend in een uitzending van RTL Z blijken weinig verrast te zijn: "Als je het hele land onder controle wil krijgen, hoort dit er wel bij."
Door kern- en andere energiecentrales te veroveren, hebben de Russen controle over de elektriciteitsvoorziening in Oekraïne. Ze kunnen in één klap hele delen van de samenleving lamleggen.
"Dat kan ook meteen een middel zijn om de druk op president Volodimir Zelenski op te voeren. Als je de samenleving verlamt, willen misschien meer mensen dat de president zich overgeeft", zegt Pronk.
Aanvallen op burgerobjecten wél schending oorlogsrecht
Of Rusland met de aanval op de kerncentrale het oorlogsrecht heeft geschonden, hangt dus af van het risico dat daarbij werd genomen. Maar het lijkt erop dat Rusland wel andere oorlogsmisdaden heeft gepleegd. Zo werden de afgelopen dagen ook woontorens vernietigd, terwijl volgens het oorlogsrecht alleen militaire doelen onder vuur mogen worden genomen.
En het opblazen van de zendmast in Kiev is volgens hoogleraar Zwanenburg een twijfelgeval. "Als de toren alleen werd gebruikt voor televisie en radio, wordt het verdrag geschonden. Maar als de Oekraïense krijgsmacht hem ook gebruikte om te communiceren, kan het worden uitgelegd als een militair doelwit."
Zo bombardeerde de NAVO in 1999 het hoofdkantoor van een publieke omroep in Belgrado. Geen schending volgens de NAVO, want het netwerk zou onder meer gebruikt worden voor militaire communicatie.
In onderstaande video zie je mogelijk een clusterbom, ook een schending van het oorlogsrecht:
Maar straffen omdat het oorlogsrecht wordt overtreden, komt sowieso weinig voor. "De mogelijkheden zijn beperkt", zegt Zwanenburg. "Individuen en opdrachtgevers kunnen worden berecht. Om de staat Rusland voor het Internationaal Gerechtshof te brengen, moet het land eerst de rechtsmacht daarvan accepteren."
President Poetin lijkt in ieder geval weinig risico te lopen. "Dan moet je de link tussen hem en de specifieke misdrijven kunnen aantonen. Dat wordt heel lastig."