Die éne vraag na de slachting in Boetsja: waarom?

Nog even terug naar dit weekend. Beelden van levenloze lichamen op straat in de stad nabij Kiev. Samen met schokkende foto's en video's van massagraven stonden ze op alle voorpagina's van kranten en nieuwssites. Het was amper te missen. De afschuw was overal voelbaar, de reacties vol emotie. "Ondraaglijk triest", zei Wopke Hoekstra, minister van Buitenlandse Zaken.

Satellietbeelden

Vanuit de Russische kant luidt de reactie heel anders. De mensen op straat zouden acteurs zijn, en weer zijn opgestaan na het maken van de beelden. De Russen zouden allang weg zijn geweest en konden deze misdaden dus nooit hebben begaan. Maar dat is inmiddels aan de hand van satellietbeelden ontkracht.

Blijft over: hoe kan het dat mensen dit andere mensen aandoen? Een passend antwoord is daar misschien niet op te geven, maar er zijn wel meerdere aanleidingen te geven voor de bizarre Russische agressie. Het is namelijk niet alsof de Russen de eersten zijn die dit soort slachtingen op hun geweten hebben.

'Leven voortdurend in gevaar'

Een eerste uitleg kan zijn dat er grote frustratie heerst in het Russische leger. Dat zegt Karel Berkhoff, historicus en onderzoeker bij het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD). "Als je eigen leven voortdurend in gevaar is, dan krijg je dat mensen zich gaan uitleven."

President Zelenski van Oekraïne ging naar Boetsja, de beelden zie je hieronder.

Die frustratie komt als de oorlog niet verloopt zoals vooraf was verwacht door de agressor, in dit geval Rusland, zegt Berkhoff. "Dat gebeurde ook bij de Amerikanen in Vietnam. In die zin had je dit soort dingen kunnen verwachten, hoe vreselijk ook."

'Trekker gaat steeds losser zitten'

Als je dus zelf constant onder vuur ligt, komt de lat om zelf te schieten steeds lager te liggen. "De trekker gaat steeds losser zitten", zegt Berkhoff erover. Helemaal als je zelf in gevaar bent. Maar een man op een fiets, of mensen met boodschappentassen, die vormen toch geen gevaar?

Klopt. "Dat blijft tot op zekere hoogte een raadsel. Het gaat dan over pure agressie. Ik denk dat we niet genoeg weten over de denkwereld van deze jongens, maar de kans is groot dat ze zonder voorbereiding en met onrealistische voorstellingen naar Oekraïne zijn gegaan. 'Dit wordt makkelijk', was het gevoel. Er ontstaat vervolgens verruwing nadat je zelf dagenlang onder een vuur ligt."

De denkwereld van de militairen is wel ook een oorzaak van deze onlusten. Jaren van propaganda, jaren van hersenspoeling gingen vooraf aan deze oorlog. De boodschap: in Oekraïne wonen nazi's, dat land heeft geen bestaansrecht. "Die boodschap werd deze week extra leven in geblazen met een nieuw bericht. Het begint nu erg op een genocidale oorlog te lijken."

Mensen geëxecuteerd

Berkhoff heeft het over een 'verbijsterend anti-Oekraïens verhaal'. "De meerderheid van de inwoners zou niet deugen en er zouden veranderingen moeten komen die onomkeerbaar zijn." De Russische manier van oorlog voeren is er bovendien ook niet een waarbij burgers gespaard worden. "In Tsjetsjenië, in Syrië en ook eerder al tijdens de Sovjet Unie had dat geen prioriteit."

In Boetsja waren het sluipschutters die mensen van een afstand gericht doodschoten, maar er werden ook mensen gevonden met de hand achter hun rug gebonden. Zij werden van korte afstand geëxecuteerd. Daar is dus nog iets anders aan de hand dan pure frustratie. Berkhoff: "Dan moet je veronderstellen dat die mensen niet wilden praten, bedreigd werden om informatie te geven en die niet gaven bijvoorbeeld."

Ontkenning Rusland

Berkhoff benadrukt: we weten nog zeker lang niet alles van wat er is gebeurd. Maar zo lang zal dat volgens hem ook weer niet duren. De Oekraïners hebben veel informatie en publiceerden zelfs al een lijst met Russische soldaten die volgens hen in Boetsja gestationeerd waren.

Wat Berkhoff wel opviel, was de razendsnelle ontkenning van de buitenlandminister van Rusland, Lavrov. "Niet verrassend, maar dit was wel heel snel. Het is verontrustender dat dat verhaal waarschijnlijk steun krijgt onder de Russische bevolking. En het bewijs voor de misdaden komt daar - in ieder geval via de media - nooit aan." In onderstaande video laten we zien waarom de beelden uit Boetsja echt zijn.

Door Boetsja is de angst aangewakkerd dat het niet de laatste keer was dat we dit soort beelden voor onze ogen hebben gekregen. Dat gevoel deelt Berkhoff. "Je moet het ergste vrezen voor de stad Marioepol. Kennelijk zit er een acceptatie binnen het Kremlin: we vernietigen de bevolking die er zit gewoon."

Daders terechtstellen, kan dat?

Willen we de verantwoordelijken voor dit geweld ooit in een rechtszaal zien, dan is op dit moment het belangrijkste om zo snel mogelijk bewijs veilig te stellen, zegt Geert-jan Knoops, advocaat voor het Internationaal Strafhof in Den Haag. 

"Nu zijn de ooggetuige verklaringen nog vers, dus die moet je optekenen. Satelliet- en fotomateriaal moet worden veiliggesteld, denk aan drones die gevlogen hebben. Je moet zorgen dat je bewijs hebt en dat dit authentiek is, dus niet gemanipuleerd."

Maar dat bewijs veiligstellen is makkelijker gezegd dan gedaan midden in een oorlog. Volgens Knoops moeten onderzoekers van het Internationaal Strafhof toch zo snel mogelijk naar Boetsja afreizen om onderzoek te doen. Daarnaast is het belangrijk dat burgerinitiatieven en internationale organisaties materiaal overdragen dat kan bijdragen aan de bewijslast.