Chaos in Britse politiek kan spanningen in Noord-Ierland doen oplaaien
In Noord-Ierland zijn de jaarlijkse Oranjemarsen gehouden. Precies op een moment dat zich in de Britse politiek verschillende crises afspelen. Met de roerige en gewelddadige geschiedenis van het Noord-Ierland nog vers in het geheugen, kan het wel de spil in het conflict tussen Londen en de Europese Unie worden genoemd. Vijf vragen over wat er aan de hand is.
De Brexit, het opstappen van Boris Johnson, de Schotten die opnieuw om een onafhankelijkheidsreferendum vragen en dus de broze vrede in Noord-Ierland. De Britten kunnen op politiek gebied niet genieten van rustige tijden. Vooral over Noord-Ierland is veel te doen.
1. Hoe zat het ook alweer in Noord-Ierland?
In het land staan twee kampen recht tegenover elkaar: de protestanten en de katholieken. De protestanten worden ook wel Unionisten genoemd. Zij willen dat Noord-Ierland bij het protestante Verenigd Koninkrijk hoort, zoals dat nu het geval is.
Dan de katholieken. Zij zouden graag aansluiting willen bij de Republiek Ierland, dat overwegend katholiek is.
Die spanningen tussen protestanten en katholieken leidden tussen de jaren 60 en 1998 tot gevechten, geweld en zelfs bomaanslagen, in de volksmond ook wel 'The Troubles'. De jaarlijkse Oranjemarsen, met een Nederlands tintje, waren vaak olie op het vuur.
2. Wat zijn de Oranjemarsen precies?
Voor het ontstaan van de marsen moeten we ver terug in de tijd. Helemaal tot 1690. Op 12 juli van dat jaar vond de Slag om de Boyne plaats. De protestante, Nederlandse koning Willem III versloeg toen de katholieke Britse koning Jacobus II. Vanaf dat moment was het Verenigd Koninkrijk voornamelijk protestant, met een protestants Koningshuis.
12 juli is een datum die voor protestante Britten daarom belangrijk is. En de Oranjemarsen zijn dus oranje door het Nederlandse tintje dat eraan verbonden is. Maar de marsen werden ook vaak verstoord. Door katholieken die er helemaal niet blij mee waren.
3. Wat is er nu dan aan de hand?
Dit jaar vallen de Oranjemarsen in een turbulente periode in de Britse politiek. Los van alle fratsen van Boris Johnson, draait ook inhoudelijk veel om Noord-Ierland.
Gewelddadige Oranjemarsen worden anno 2022 niet verwacht. De spanningen tussen katholieken en protestanten ebden na 1998 weg. Toen werden de Goede Vrijdagakkoorden getekend, met allerlei afspraken om de vrede te bewaren. In die akkoorden is ook de vurige wens uitgesproken dat er geen harde grens meer zou komen tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland. Maar die akkoorden hielden geen rekening met Brexit.
Als het gaat over de Brexit, waren er twee stromingen. Eentje onder leiding van oud-premier Theresa May. Zij wilde een zachte Brexit. Dat betekende dat voor het hele Verenigd Koninkrijk, dus ook voor Noord-Ierland, de Europese handelsregels zouden blijven gelden. Op die manier was een grens niet nodig. Anne Saenen: "May's plannen werden tot drie keer toe weggestemd, omdat 'Brexiteers' vreesden niet op eigen houtje handelsdeals met andere landen te kunnen sluiten. En dat is precies waarom ze voor Brexit waren."
Onder hen Boris Johnson, van de andere stroming. Hij wilde heel het Verenigd Koninkrijk losrukken van de Europese handelsregels, maar zei ook: "There will be no border down the Irish Sea, over my dead body." (Er komt geen grens in de Ierse Zee, geen denken aan.) Maar toen Johnson premier werd, kwam die er toch. En dat betekende concreet dat Engelse worstjes die naar Noord-Ierland worden gestuurd, eerst gecontroleerd moeten worden, ondanks dat ze binnen hetzelfde land worden vervoerd.
Zo ziet die economische grens er nu uit:
Johnson wil harde Brexit
Johnson's voorkeur wordt ook wel aangeduid als een harde Brexit. Schotland, Wales en Engeland gingen zich niet meer aan Europese handelsregels houden. Tegelijkertijd wil de Europese Unie per se dat er ergens een grens komt, zodat goederen die de Unie binnenkomen, kunnen worden gecontroleerd. Een landsgrens tussen Noord-Ierland en Ierland wordt vanwege de Goede Vrijdagakkoorden afgeraden. Dus kwam de grens in de Ierse Zee te liggen. Noord-Ierland werd hierdoor in feite afgesneden van de rest van het Verenigd Koninkrijk.
Het resultaat: de protestante Unionisten in Noord-Ierland voelen zich door Johnson bedrogen. "Als reactie is Johnson het protocol op eigen houtje, zonder toestemming van de Europese Unie, gaan wijzigen", zegt Saenen. "Hij wil de grens in de Ierse Zee weghalen en stelt een tweewegsysteem voor. Goederen die naar Noord-Ierland gaan, moeten zonder controle doorkunnen. Maar als ze naar Ierland gaan, vinden er wel controles plaats."
Door deze zet heeft Johnson de Europese Unie gedwongen opnieuw naar het protocol te kijken. Maar het leverde Johnson ook een hoop ruzie en gedoe op. Met aan de ene kant de Noord-Ierse Unionisten die zich door hem bedrogen voelden. Aan de andere kant de Europese Unie, die eigenlijk helemaal geen zin meer heeft in nieuwe onderhandelingen over de Brexit.
4. Johnson is weg. Wat nu?
Volgens correspondent Anne Saenen hangt het ervan af wie de opvolger van Johnson wordt. Maar toch: "Er is een clubje conservatieve parlementsleden dat tegen leiderschapskandidaten zegt: 'Wij willen dat je de wijzigingen aan het Noord-Ierland-protocol doorzet. Zo niet, dan steunen wij je kandidatuur niet.' Dat betekent dat wie de nieuwe leider ook wordt, diegene met een groot probleem opgezadeld wordt", zegt Saenen.
5. Hoe ziet de toekomst van Noord-Ierland eruit?
Het is nog allerminst zeker of dat tweewegsysteem van Johnson er komt. In dat geval wordt de grens in de Ierse Zee weggehaald. Je zou denken dat de grens dan toch tussen Ierland en Noord-Ierland komt te liggen, tegen de Goede Vrijdagakkoorden in. Dat zou er zo uitzien:
Maar of de katholieken daar blij mee zouden zijn? Want ook die groep moeten we niet vergeten. Bij de Noord-Ierse verkiezingen van afgelopen mei behaalde de katholieke partij Sinn Fein een historische overwinning. Voor het eerst sinds het bestaan van Noord-Ierland, werd de partij het grootst. Anne Saenen: "Protestanten zijn daarbij niet in de meerderheid in Noord-Ierland. Het is qua bevolkingssamenstelling nu ongeveer 50-50."
"Veel Noord-Ierse bedrijven hebben uit angst voor handelsproblemen, inmiddels een filiaal in Ierland. En zo worden de banden tussen Noord-Ierland en Ierland ook economisch sterker. Een referendum over de herenging van de beide landen is door al deze ontwikkelingen aannemelijker geworden." Het zou een hard gelag zijn voor de Unionisten.