Klimaatschade voor het eerst op de agenda: 'Wie gaat dat betalen?'

1. Klimaatschade, wat is dat?

Klimaatschade is verlies en onomkeerbare schade die ontstaat door klimaatverandering. Denk bijvoorbeeld aan de overstromingen in Pakistan van afgelopen maanden. Het gaat om gevolgen van klimaatverandering waarop een land zich niet kan voorbereiden, zegt Joyeeta Gupta, hoogleraar milieu en ontwikkeling aan de Universiteit van Amsterdam.

"Je kunt dijken en duinen bouwen tegen de stijgende zeespiegel, maar er is ook schade die al heeft plaatsgevonden. Zoals grote bosbranden, of de gevolgen van orkaan Ian. Dat is klimaatschade. De vraag is: wie gaat die schade betalen?" Dat is dit jaar dus voor het eerst officieel onderwerp van discussie op de klimaattop.

Het is wel lastig om precies te bepalen wat wel klimaatschade is en wat niet. Er is geen eenduidige betekenis, zegt politiek verslaggever Marieke van de Zilver. Zij is aanwezig bij COP27 in Egypte. "Wat klimaatschade is, is op zichzelf ook onderdeel van de discussie tijdens de klimaattop."

"Breed gezegd gaat het om schade in ontwikkelingslanden door klimaatverandering, maar wanneer komt iets nou door klimaatverandering en wanneer is het slecht beleid? En wanneer heeft een land dan recht op financiële hulp? Daar zal het de komende dagen zeker over gaan."

Jakarta is zo'n voorbeeld. De hoofdstad van Indonesië verdwijnt langzaam maar zeker in zee. "Maar er wordt daar zoveel grondwater gepompt dat de grond inklinkt", zegt Gupta. "De zeespiegelstijging is daar dus maar een deel van het probleem."

2. Waarom is het van belang voor ontwikkelingslanden?

De meeste ontwikkelingslanden stellen dat hun uitstoot relatief laag is geweest, terwijl ze nu al met enorme schade worden geconfronteerd, zegt hoogleraar Gupta.

"China en India hebben weliswaar een hoge totale uitstoot, maar per hoofd van de bevolking is de uitstoot vrij laag. De meeste landen in Afrika en veel kleine eilandstaten hebben een zeer lage uitstoot, maar juist wel veel schade."

"De schade kan behoorlijk ernstig en erg duur zijn. In Pakistan stierven de afgelopen maanden ongeveer 1.700 mensen vanwege de overstromingen en werden 33 miljoen anderen getroffen, onder wie 10 miljoen kinderen. Sommige schattingen denken dat de schade ongeveer 10 procent van het nationaal inkomen zal bedragen." Armere landen hebben ook minder middelen om die schade te betalen, zegt Gupta.

Eerder werd al de afspraak gemaakt om tussen 2020 en 2025 jaarlijks 100 miljard beschikbaar te stellen aan ontwikkelingslanden om zich aan te passen aan klimaatverandering en uitstoot te verminderen. Maar dat geld is dus meer preventief bedoeld. "Ontwikkelingslanden zeggen: er is nu al schade door klimaatverandering, en daar willen we compensatie voor", zegt Gupta. Daarnaast was die afspraak niet juridisch bindend, en werd er de afgelopen jaren minder geld beschikbaar gesteld.

3. Waarom komt klimaatschade nu pas officieel aan bod?

Dat heeft er alles mee te maken dat de top in Egypte plaatsvindt, zegt Van de Zilver. "Er wordt al een aantal jaren op aangedrongen en je ziet echt dat Egypte er dit jaar een speerpunt van heeft gemaakt. Ze hebben zich er als gastland hard voor gemaakt om het op de agenda te krijgen. Er is tot diep in de nacht onderhandeld over die agenda."

Het is weer even geleden dat de top in een Afrikaans land wordt gehouden. De afgelopen vijf jaar werd de top in welvarendere, Europese landen gehouden. "Voorgaande jaren was klimaatschade alleen op de achtergrond een thema, maar nu het op de officiële agenda staat, moeten alle landen er ook echt iets van vinden."

Ook Gupta denkt dat de rol van Egypte belangrijk was bij het op de agenda zetten van klimaatschade. Ze ziet hoe groot het belang is van ontwikkelingslanden: "Er is zoveel schade in zoveel landen. Ik denk dat de groeiende boosheid ervoor heeft gezorgd dat dit nu een agendapunt is. Het wordt ook steeds moeilijker voor rijkere landen om het probleem te negeren."

4. Wat wordt er dan besloten op de top?

Komt er dan straks een fonds om klimaatschade op te lossen? En hoeveel moeten rijke landen dan gaan betalen? "Ook over de vorm moet nog veel besproken worden", zegt Van de Zilver. "Ik verwacht zelf niet dat er nu een fonds uit komt."

Ook Gupta weet niet wat nu de oplossing moet worden. "Ik denk dat ontwikkelingslanden vooral willen dat het principe van klimaatschade wordt geaccepteerd en dat de rijke landen bereid moeten zijn om deze schade te betalen. Tot nu toe hebben de rijke landen duidelijk gemaakt dat er geen sprake is van het aanvaarden van die verantwoordelijkheid."

5. Hoe groot is de kans van slagen?

"Er moet echt veel veranderen in de aanpak van rijkere landen voordat er echt iets gaat veranderen", zegt Gupta. Zij worstelen vaak al met hun eigen klimaataanpak: "En als ze dan ook nog moeten gaan betalen voor de schade in armere landen, gaan ze zich zorgen maken om de kosten."

"Ik ben bang dat dat klimaatschadeverhaal heel lang alleen een praatclub zal worden, waarbij alleen symbolische sommen geld beschikbaar worden gesteld uit al bestaande ontwikkelingssamenwerkingsbudgetten."

Ook Van de Zilver verwacht niet dat er dit jaar al een concrete oplossing komt, maar benadrukt wel het belang van het punt op de agenda: "Dit is echt pas het begin van de discussie over klimaatschade, maar elk stapje voorwaarts is er wel één. Dit soort dingen kost vaak tijd."

Nederland trok gisteren nog 100 miljoen uit om Afrikaanse landen te helpen bij het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering, maar klimaatschade blijft volgens premier Rutte een gevoelig onderwerp. De klimaattop duurt nog tot 18 november.