De klimaattop in Egypte, wat kunnen we daarvan verwachten?

Hij beantwoordt zes vragen over deze top, die zondag 6 november begint.

Waarom een wereldwijde klimaattop?

Geen enkel land kan de klimaatcrisis in z’n eentje oplossen. CO2 en andere broeikasgassen blijven heel lang in de lucht en verspreiden zich dus over de hele aardbol. Dat maakt het tot een mondiaal probleem; heel anders dan bijvoorbeeld luchtvervuiling door fijnstof of lokale depositie van stikstof.

Al sinds 1995 komen landen jaarlijks samen om te bespreken hoe ze 'gevaarlijke verstoring van het klimaatsysteem' kunnen voorkomen. De meeste landen zich verbonden aan het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015, met als belangrijkste doel om de opwarming te beperken tot ruim onder de twee en liefst niet meer dan anderhalve graad.

Om dat doel te behalen moeten we binnen enkele decennia stoppen met uitstoten van CO2. En dat is nogal een opgave, want ons energiesysteem is nog grotendeels fossiel. Ook in de landbouw komen veel broeikasgassen zoals CO2, methaan en lachgas vrij.

Op een klimaattop wordt onder andere besproken hoeveel minder CO2 (groepen van) landen willen gaan uitstoten. Dat doen ze op basis van vrijwilligheid, maar wel vanuit het principe dat de sterkste (lees: rijkste) schouders de zwaarste lasten behoren te dragen. En natuurlijk met het idee om gezamenlijk de uitstoot snel genoeg terug te brengen zodat de opwarming beperkt blijft.

Waarom in Egypte?

Komende week wordt de 27ste klimaatconferentie gehouden, dit keer in de Egyptische badplaats Sharm el-Sheikh. Het is gebruikelijk dat de klimaattop elk jaar in een ander deel van de wereld wordt gehouden.

Het gastland kan een duidelijk stempel drukken op de onderhandelingen, zowel voor als achter de schermen. Egypte positioneert zich graag als bruggenbouwer tussen het rijke noorden en ontwikkelingslanden en zal proberen om thema’s die met name voor Afrika belangrijk meer gewicht te geven in de onderhandelingen. Zoals de vraag: wie draait op voor de klimaatschade waar Afrika nu al onder lijdt?

De aarde mag dus niet meer dan 1,5 graad opwarmen, gaan we dat klimaatdoel halen?

Dat wordt steeds onwaarschijnlijker. De bedoeling was dat landen met aangescherpte beloftes zouden komen na de teleurstellende resultaten van de vorige klimaattop in Glasgow. Want wat bleek: de beloofde vermindering van de uitstoot van alle landen samen was nog lang niet genoeg om de doelstelling - de opwarming beperken tot ruim onder de twee en liefst niet meer dan anderhalve graden - veilig te stellen.

Met andere woorden, er is een flink gat tussen de beloofde en de benodigde emissiereductie. Daarom werden landen opgeroepen om voor het einde van dit jaar hun beloftes aan te scherpen. Dat is tot nu toe door slechts 24 landen gedaan, zo bleek uit het meest recente statusrapport hierover.

We hebben het hier over een 'emissiekloof': het verschil tussen de beloftes enerzijds en wat er nodig is om de klimaatdoelen te halen anderzijds. Dat ziet er zo uit:

Daarnaast is er nog een andere kloof, namelijk die tussen woorden en daden. Landen blijken vaak minder te doen dan ze beloven.

Is alles dan verloren?

Nee.

Vooral omdat, zoals het VN-klimaatpanel zelf ook aangeeft, 'elke fractie van een graad telt'. De klimaatdoelen zijn bedoeld om erger te voorkomen, maar het betekent niet dat bij 2,1 graden opwarming de wereld vergaat en dat bij 1,9 graden alles koek en ei is.

De aarde is al 1,2 graad opgewarmd sinds we zijn begonnen met het opstoken van kolen, olie en gas, en de gevolgen daarvan zijn al fors. De vele extremen van afgelopen zomer, van drooggevallen rivieren tot bosbranden naast de camping tot 40 graden in Londen, zullen bij velen nog vers in het geheugen liggen. En dan hebben we het nog niet eens over de meer dan 30 miljoen mensen die van huis en haard zijn verdreven door de overstromingen in Pakistan.

In onderstaande video zie je waarom een paar graden verschil zoveel uitmaakt op aarde:

Maar het is nooit te laat om erger te voorkomen. Er is geen moment waarna alles verloren is en verdere actie zinloos. Of we het nu willen of niet, wij mensen zitten aan de knoppen van het klimaat. Wij bepalen tot hoever we het laten komen.

Daar komt bij dat je onderscheid kunt maken tussen wat politiek (on)waarschijnlijk lijkt versus wat technisch mogelijk is. 'Technisch kan het, ook op mondiaal niveau', zei hoogleraar Heleen de Coninck in gesprek met het universiteitsblad VOX.

Wat zijn de hete hangijzers?

Zoals wel vaker draait het vooral om de vraag 'wie gaat dat betalen?' Over deze vier onderwerpen zal het onder andere gaan:

Klimaatfonds

Vanaf 2020 zou er elk jaar 100 miljard dollar beschikbaar moeten zijn in een klimaatfonds voor lage-inkomenslanden. Dat geld is bedoeld om de weerbaarheid tegen klimaatverandering te verhogen (adaptatie) en om de uitstoot te verminderen (mitigatie).

Met dat geldpotje zijn twee problemen: Ten eerste is het anno 2022 nog steeds niet vol genoeg. Daarnaast wordt volgens Oxfam zo’n 70 procent van het geld als lening verstrekt, vaak zelfs tegen commerciële voorwaarden. Dat maakt de schuldenlast waar veel van deze landen onder gebukt gaan nog groter. En deels wordt het potje gevuld met oud geld, dat geoormerkt was voor ontwikkelingssamenwerking. 

Klimaatschadefonds

Maar dat is slechts het topje van ijsberg. Klimaatverandering slaat in arme landen vaak veel harder toe, terwijl zij nauwelijks hebben bijgedragen aan het probleem. Al jaren wordt er gepraat om die landen financieel te compenseren voor de klimaatschade waar ze steeds meer onder te lijden hebben. Voor het eerst staat dit onderwerp nu formeel op de agenda van een klimaattop.

Pakistan heeft alvast een voorschot genomen op de onderhandelingen door rijke landen expliciet op te roepen mee te betalen aan de enorme schade als gevolg van de overstromingen die het land teisterden. Tot nu toe kan dat op een weinig welwillende reactie vanuit rijke landen rekenen, uitzonderingen zoals Denemarken daargelaten.

Fossiele financiering

Aan de ene kant wordt er veel gepraat over emissiereductie, maar aan de andere kant blijven overheden veel geld investeren in fossiel. Ook in nieuwe fossiele projecten, waarvan we weten dat die ons boven de 1,5 graad opwarming zouden brengen. Er moet minder geld naar fossiel, anders is het vechten tegen de bierkaai.

Vorig jaar in Glasgow heeft Nederland samen met een aantal andere, veelal Europese landen beloofd om buitenlandse steun aan fossiele projecten te stoppen. Plannen hiervoor moeten nog concreet worden uitgewerkt, en dit thema zal in Egypte zeker weer onder aandacht komen.

Klimaatbeloftes en Implementatie

Zoals hierboven al genoemd zijn de huidige beloftes niet afdoende om de klimaatdoelstellingen te halen. Daarnaast moeten alle mooie beloftes die er wel al liggen nog in daadwerkelijk beleid worden omgezet. Daar zullen de landen elkaar kritisch over bevragen in Egypte.

Wat is de invloed van de oorlog in Oekraïne?

De spanningen in de wereld zijn lang niet zo hoog geweest als nu, en dat helpt natuurlijk niet bij de toch al moeizame onderhandelingen. Rusland zal met een delegatie aanwezig zijn in Egypte, maar of zij daar op een hartelijke ontvangst kunnen rekenen valt nog te bezien.

Als gevolg van de inval van Rusland in  Oekraïne is er ook nog de dreiging van een economische recessie in grote delen van de wereld. Dat maakt praten over geld nou ook niet direct eenvoudiger.

Daarnaast is de relatie tussen China en de Verenigde Staten ook sterk bekoeld. China heeft aangegeven niet meer met de VS te willen praten over klimaatverandering na Nancy Pelosi’s bezoek aan Taiwan.

Beide landen zijn onmisbaar voor de voortgang van de onderhandelingen. China en de Verenigde Staten onder Obama waren de drijvende kracht achter de totstandkoming van het Klimaatakkoord van Parijs.