Wel vervuilen, niet betalen: wie draait op voor klimaatschade?
Rijke landen stoten de meeste opwarmende broeikasgassen uit, terwijl arme landen het meeste lijden onder de gevolgen hiervan. Al 30 jaar wordt erover gepraat om die arme landen te compenseren voor de gevolgen van klimaatverandering, en al 30 jaar doen de rijke landen er alles aan om hun verantwoordelijkheid in deze te ontlopen, zeggen hulporganisaties. Ook op de klimaattop in Egypte, begin november, wordt dit weer een heet hangijzer. Gaat er nu wel iets gebeuren?
Arme landen vragen al jaren om zo'n compensatie. Zo vroegen kleine eilandstaten, onder aanvoering van Vanuatu, al in 1991 om een regeling waarmee zij gecompenseerd zouden kunnen worden voor de schade als gevolg van zeespiegelstijging. Hun bestaan wordt hier letterlijk door bedreigd, terwijl zij nauwelijks aan het probleem hebben bijgedragen. Hun uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen is immers verwaarloosbaar.
De vervuiler betaalt
Kwetsbare landen willen dat er voor die compensatie een klimaatschadefonds wordt opgezet. Simpel gezegd is een klimaatschadefonds een uiting van het aloude principe 'de vervuiler betaalt'. Rijke landen hebben tot nu toe de meeste broeikasgassen uitgestoten en zijn daarmee de grootste veroorzakers van klimaatverandering en van de schade die daaruit voortvloeit. Naast de zeespiegelstijging kun je hierbij denken aan hittegolven, droogte en overstromingen.
Als je de geleden schade wilt verhalen op de vervuilers moet je natuurlijk wel weten in hoeverre zij ervoor verantwoordelijk zijn. Onzekerheid hierover wordt gretig aangegrepen om de verantwoordelijkheid te ontlopen, zo stelt een vandaag uitgekomen rapport van samenwerkende non-gouvernementele organisaties (ngo's), waaronder Oxfam en Action Aid. Wetenschappers zijn echter steeds beter in staat om een link te leggen tussen extreem weer en klimaatverandering.
Humanitaire hulp
Het vergoeden van klimaatschade is daarom iets heel anders dan humanitaire hulp na bijvoorbeeld een aardbeving, zegt Marc Davidson, hoogleraar milieu-ethiek aan de Radboud Universiteit. "Dat is hulp uit goedwillendheid, omdat een ander het moeilijk heeft. Het vergoeden van klimaatschade gaat niet om solidariteit, maar om verantwoordelijkheid en rechtmatige compensatie."
'Als je iets van een ander kapot maakt, is het geen solidariteit om de schade te vergoeden, maar heeft de ander er gewoon recht op.'
"Bovendien gaat het hier niet alleen om noodhulp zoals eten en een dak over het hoofd, maar ook om wederopbouw", zegt Bertram Zagema van Oxfam. "In Pakistan staan grote stukken land onder water, woningen zijn weggevaagd, akkers en boomgaarden vernietigd."
Onnatuurlijke rampen
In september riep de Pakistaanse Minister van Klimaat Sherry Rehman expliciet op dat rijke landen meebetalen aan de schade als gevolg van de immense overstromingen die haar land teisteren. "Dit zijn geen natuurrampen", aldus Rehman. "Dit zijn door de mens veroorzaakte rampen."
De wetenschap geeft haar daarin deels gelijk: de neerslag in Pakistan was meer dan 50 procent intenser door de opwarming van de aarde, was de conclusie van een recente studie.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Geld is het probleem niet
De reden dat rijke landen niet staan te springen om een klimaatschadefonds op te richten is natuurlijk dat ze bang zijn geconfronteerd te worden met een onophoudelijke stroom aan schadeclaims. Gezien het aantal en de intensiteit van klimaat-gerelateerde extremen is die angst niet helemaal onterecht.
Toch komt het volgens de samenwerkende ngo's vooral door het gebrek aan politieke wil dat hier nog steeds geen regeling voor getroffen is. Ze wijzen daarbij op de exorbitant hoge winsten die door de fossiele industrie worden gemaakt.
Die fossiele winsten zijn 60 keer zo hoog als de economische kosten van klimaat-gerelateerde weersextremen in de meest kwetsbare landen, stelt het rapport. "Het geld is er, maar degenen die het meest verantwoordelijk zijn voor de crisis moeten nog betalen", luidt de conclusie.
Volgens Davidson is het in principe mogelijk om ook bedrijven mee te laten betalen aan klimaatschade. Er is een precedent: de tabaksindustrie heeft schadevergoeding moeten betalen aan rokers.
Daar komt bij dat overheden nog steeds veel geld in de fossiele sector pompen, bijvoorbeeld via belastingvoordelen en andere financiële constructies.
De klimaattop in Egypte
Het idee van een klimaatschadefonds staat dit jaar hoger dan ooit op de politieke agenda. "Dat is onder andere aan Egypte te danken", zegt Zagema van Oxfam. "Maar het kan op dag één van de klimaattop alsnog van de agenda gehaald worden."
Vorig jaar werd op de klimaattop in Glasgow besloten om nog eens een driejarige 'dialoog' aan te gaan hierover, in reactie op de eis van ontwikkelingslanden om daadwerkelijk een klimaatschadefonds op te richten. Laten we er nog eens over praten alvorens actie te ondernemen: dat is één van de 'vertragingstactieken' die in het rapport gehekeld worden.
De verwachtingen zijn intussen niet heel hoog gespannen. "Met de huidige economische malaise zal de bereidheid tot extra betalingen miniem zijn", verwacht Davidson. Maar dat zal de kwetsbare landen er niet van weerhouden om druk te blijven uitoefenen.