Waarom vooral in Italië migranten aankomen: 'Zo hard is het beleid niet'

Vorige week woensdag ging het helemaal mis in de Middellandse Zee. Een boot die onderweg was van Libië naar Italië kapseisde in Griekse wateren, met honderden doden tot gevolg. Eerder dit jaar was het al raak voor de kust van de Zuid-Italiaanse regio Calabrië. Een boot die was vertrokken vanuit het Turkse Izmir voer helemaal langs Griekenland, in de hoop in Italië te kunnen aanmeren. Zover kwam het nooit.

Langs Griekenland, naar Italië

Vooral de route van de boot die betrokken was bij dat laatstgenoemde ongeluk, is opvallend. Zoals op onderstaande kaart is te zien, ben je vanuit Izmir relatief snel in EU-land Griekenland. Het linkerdeel van de kaart toont het Griekse eiland Chios, dat goed te bereiken is vanuit Izmir. Toch voer de boot met migranten verder, naar Italië.

Het lijkt alsof Italië het beloofde aankomstland is. Op basis van de cijfers sinds begin dit jaar, zie je ook dat in Italië veel meer migranten zijn aangekomen dan in Spanje of Griekenland. Slechts 92 migranten meerden succesvol aan op Malta.

Dat de cijfers in Italië zo hoog zijn, heeft voor een groot deel te maken met het beleid in Griekenland. "De route via de oostkant van de Middellandse Zee, waar Griekenland ligt, wordt op dit moment veel meer gecontroleerd", zegt hoogleraar migratiegeschiedenis Marlou Schrover van de Universiteit Leiden. De Griekse kustwacht treedt streng op en doet aan pushbacks, het terugsturen of -slepen van migranten, die willen aanmeren in Griekenland.

Maar, zegt Schrover: "De populariteit van routes gaat in fasen. In het verleden werd de route naar Italië meer gemonitord en zag je dat migranten juist voor de oostkant bij Griekenland kozen. Al neemt dat niet weg dat Italië ook om andere redenen een aantrekkelijk aankomstland is."

Migranten willen naar Noord-Europa

Met de nadruk op aankomst, want veel migranten reizen liever door. Duitsland, Engeland, Zweden, Frankrijk, dat zijn de bestemmingen waar migranten het liefst naartoe gaan. "Vanuit Italië is het veel makkelijker om daar te komen dan via Griekenland", zegt Schrover.

Dat ziet ook correspondent Anouk Boone. "Uiteindelijk is Italië niet het land dat het meeste asiel verleent in Europa. Nederland staat bijvoorbeeld hoger op die lijst. Dat laat zien dat de grootste groep migranten doorreist. En dat is vanuit Italië makkelijker dan vanuit Griekenland. Daarnaast is de kans op seizoenswerk voor migranten in Italië hoger dan bij de Grieken."

Italië is dus een populair aankomstland. En dat met de, volgens sommigen, 'meest rechtse premier sinds de Tweede Wereldoorlog' aan de macht. Giorgia Meloni zou niets met migranten te maken willen hebben, maar zij wordt nu geconfronteerd met migratiecijfers die bijna net zo hoog zijn als tijdens het piekjaar 2015. Maar het beleid van Meloni is zo extreemrechts nog niet.

Reddingsoperaties ontmoedigen

"Meloni en haar rechtse coalitiegenoot Matteo Salvini staan voor rechts beleid als het gaat om migratie. Zo hebben ze het voor ngo's moeilijker gemaakt om reddingsoperaties uit te voeren op zee. Italië wijst tegenwoordig havens aan waar ze na een reddingsoperatie moeten aanmeren. Die liggen vaak ver uit de aannemelijke vaarroutes, waardoor organisaties worden ontmoedigd om meerdere reddingsoperaties uit te voeren voordat ze terugkeren naar de dichtstbijzijnde haven", zegt Boone.

Maar over het algemeen zie je dat de Italianen zich grotendeels aan internationale afspraken houden. "Dat heeft er deels mee te maken dat Italië Europa nodig heeft, vooral op financieel gebied." zegt Boone. "Ook weten ze dat ze het migratievraagstuk niet alleen aan kunnen."

"Daarnaast hebben de Italianen al tientallen jaren te maken met het fenomeen migratie. Helaas zijn er gevallen van discriminatie en racisme tegenover migranten, maar er is ook veel compassie. Er zijn heel veel Italianen die zich inzetten voor een humane omgang met vluchtelingen."

Met Rutte naar Tunesië

"Dat neemt niet weg dat Meloni hier en daar haar stem verheft en zich meer laat gelden in Europa. Ze wil een eind maken aan de grootschalige mensensmokkel op de Middellandse Zee. Zo ging ze laatst met premier Rutte naar Tunesië om daarover een deal te sluiten. En al wordt de effectiviteit van die deal door deskundigen betwist, ze probeert het thema op de politieke agenda te houden."

Maar het beleid is volgens Boone 'niet harder dan ooit'. Zo was coalitiegenoot Salvini in 2018 nog minister van Binnenlandse Zaken. Hij viel toen op door zijn soms harde uitspraken en beleid op het gebied van migratie. "Meloni heeft ervoor gezorgd dat hij die post niet nog eens kreeg."

Regeringsleiders kunnen ook niet veel, volgens hoogleraar Schrover. "Je hebt de verplichting om mensen te redden op zee. Dat zegt het internationaal zeerecht. Daarnaast willen de meeste landen niet dat er lichamen aanspoelen op toeristische plekken en moet je je als land ook houden aan mensenrechtenverdragen."

Hulporganisaties financieel steunen

"Wat Griekenland doet met de pushbacks is controversieel, al doet Australië het al jaren en niemand treedt ertegen op." Toch is er ook een optie om het aantal migranten op een legale wijze terug te dringen volgens Schrover. En dat is het (financieel) steunen van hulporganisaties die actief zijn in landen waar mensen het moeilijk hebben.

"Mensen vertrekken uit hun land omdat ze geen hoop meer hebben. Er zijn geen medische voorzieningen meer, geen scholen, ook niet in de landen om hun thuisland heen. Dan besluiten ze verder te trekken, naar Europa bijvoorbeeld. Als je zorgt dat die voorzieningen terugkomen en daar geld in investeert, dan is de kans groter dat mensen in hun eigen regio blijven."

"Het is niet een goed idee om als land geld te sturen naar een ander land, want daarmee kan je indirect foute regimes steunen", zegt Schrover. "Maar op Europees niveau vertrouwde hulporganisaties steunen, dat zou het verschil kunnen maken."

Steeds minder migranten naar Spanje

Zoals op de eerder getoonde kaart te zien, zijn er dit jaar tot nu toe zo’n 10.000 migranten via Spanje Europa binnengekomen. De meesten komen uit Algerije, Marokko en Mali. Vorig jaar kwam de helft via zee aan op de Canarische Eilanden, die dichtbij Afrika liggen.

Als de huidige trend zich doorzet, lijken de migratiecijfers in Spanje in 2023 op hetzelfde niveau of lager uit te vallen dan in 2022. En die waren op hun beurt lager dan 2021. "Volgens de Spaanse regering is dat een resultaat van overleg met Afrikaanse landen om de instroom te beperken", zegt correspondent Richard Hogenkamp.

Malta en Cyprus: niet ideaal voor migranten

"Maar ondanks dat overleg vangt Spanje wel mensen op als er een boot met vluchtelingen aankomt. Daarna gaan ze de vluchtelingenprocedure in. Spanje heeft een linkse regering en vindt humaan omgaan met migranten de eerste prioriteit." Maar de huidige regering zit er nog maar tot eind juli. Dan zijn er verkiezingen", zegt Hogenkamp. 

Wat betreft Cyprus en Malta: beide landen zijn eilanden en dat maakt het volgens deskundigen geen ideale locatie voor migranten, omdat de doorreismogelijkheden beperkt zijn. Voor Malta geldt nog een extra reden die mogelijk verklaart waarom er dit jaar pas 92 migranten zijn geregistreerd. Het land ontmoedigt migranten actief om naar Malta te komen.

Volgens Amnesty International stuurt Malta vluchtelingen terug naar Libië, laten ze mensen zonder eten en drinken ronddobberen op zee en worden boten gesaboteerd. Daarnaast melden ngo-schepen dat de telefoon in het Maltese coördinatiecentrum voor reddingsacties vaak niet eens wordt opgenomen.