Israël zal offensief Rafah waarschijnlijk niet staken, toch is uitspraak ICJ belangrijk

Het ICJ deed al eerder tussentijdse uitspraken, maar oordeelde nu dat de situatie dusdanig verslechterd is dat het nieuwe maatregelen moest opleggen. "Logisch", zegt RTL Nieuwsverslaggever Pepijn Nagtzaam. "Rafah was de laatste plek in Gaza die nog niet volledig verwoest was, waar ziekenhuizen en hulpverlenende instanties zaten. Als je die plek aanvalt, breng je het hele volk in gevaar, is de redenering van het Hof."

Het World Food Program kon bijvoorbeeld al dagenlang de eigen opslaglocatie niet bereiken. "En de grensovergang naar Egypte, waar broodnodige hulp doorheen kwam, zit ook dicht." Het gerechtshof gebruikte het woord 'desastreus' voor de huidige situatie in Rafah en heeft Israël ook opgelegd dat die grensovergang open moet. "Deze uitspraak zal niet direct iets veranderen voor de 1,4 miljoen Palestijnen die nu in Rafah zitten", zegt Nagtzaam. "Het zal weinig verlichting bieden. Toch is dit een grote uitspraak die uiteindelijk iets kan veranderen."

"Deze uitspraak komt niet helemaal onverwacht", zegt advocaat en strafrechtdeskundige Geert-Jan Knoops. "Vanwege de internationale druk om de operatie in Rafah te stoppen. Die was er al en de rechters zijn daar niet ongevoelig voor. Probleem blijft dat het voor het ICJ uitermate moeilijk is om vanuit Den Haag te oordelen over internationale kwesties zoals Gaza."

Als eerste reactie op de uitspraak van vandaag zegt het kantoor van de Israëlische premier Netanyahu dat de militaire campagne in Rafah niet tot de 'hele of gedeeltelijke vernietiging' van de Palestijnse burgerbevolking leidt of zal leiden en noemt de beschuldigingen 'vals, walgelijk en schandalig'.

Dit bevel van het ICJ is onderdeel van de grotere rechtszaak waarin Zuid-Afrika Israël aanklaagt voor genocide. "Met zo'n tussentijdse uitspraak zeggen de rechters: de situatie is te ernstig, we kunnen niet wachten tot we een eindoordeel kunnen maken, we moeten nu alles doen om de mensen te beschermen", zegt Iva Vukušić, expert op het gebied van oorlogsmisdaden bij de Universiteit van Utrecht.

"Het feit dat deze uitspraak is bereikt door een overweldigende meerderheid van 13 tegen 2, betekent dat het een ferme uitspraak is en dat de rechters het grotendeels eens zijn", zegt Vukušić. "Dat geeft het legitimiteit." Daarentegen noemt Knoops het een opvallend detail dat de vicepresident tegen heeft gestemd.

Niet bindend, maar ook niet vrijblijvend

Het ICJ is een gerechtshof van de Verenigde Naties. Alle landen die daar lid van zijn, dus ook Israël, zijn automatisch gebonden aan de uitspraken van het ICJ. Maar Israël had van tevoren al gezegd zich niets van de uitspraak te zullen aantrekken. Het hof heeft geen middelen om naleving af te dwingen. 

Knoops noemt het dan ook 'een papieren werkelijkheid'. Maar, Zuid-Afrika heeft aangegeven dat ze met deze uitspraak naar de VN Veiligheidsraad zullen stappen. "Die kunnen de uitspraak gebruiken om in te grijpen", zegt Knoops. "Het punt is dat Amerika ook in de VN Veiligheidsraad zit en die kan een veto uitspreken om juist niet in te grijpen." Ondanks dit alles, noemt Knoops de uitspraak toch ook niet vrijblijvend. "Het komt van het hoogste juridische orgaan dat we in de wereld hebben."

En dat brengt ook een verantwoordelijkheid met zich mee voor andere landen, benadrukt Vukušić "Zij hebben wel middelen om druk te zetten op Israël. Deze uitspraak isoleert Israël nog meer." 

"Het is makkelijk om te zeggen: Israël legt het toch naast zich neer, dus het maakt niets uit", zegt Vukušić. "Als iemand een beter idee heeft dan internationaal recht en de diplomatie die daarop volgt, dan hoor ik dat graag. Apartheid in Zuid-Afrika is ook beëindigd nadat andere staten druk zetten, na allerlei rechtszaken. Voor zoiets zijn miljoenen stappen nodig, en de uitspraak van vandaag is een hele grote stap."

Internationale druk op Netanyahu

En die druk lijkt inderdaad steeds meer toe te nemen. Afgelopen week zijn er meerdere belangrijke momenten geweest: de openbaar aanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) heeft een aanvraag ingediend voor een arrestatiebevel voor Netanyahu, Palestina werd erkend door drie Europese landen en nu is er deze bindende uitspraak dat Israël het offensief moet stoppen.

"Daarnaast was er een paar weken geleden ook nog een resolutie in de VN-Veiligheidsraad die Israël opriep Rafah niet in te vallen", zegt Nagtzaam. "Drie van de hoogste instanties die we hebben in de internationale gemeenschap zeggen: er gaat iets gruwelijk mis en het kost veel te veel mensenlevens. Dat moet de diplomatieke druk op Israël vergroten."

Vukušić noemt het van vitaal belang dat landen die zeggen te staan voor de democratie en rechtsstaat, zich nu uitspreken. "Op het moment dat er een arrestatiebevel voor Poetin uitgaat, benadrukken Westerse landen dat het ICC boven alles staat. Nu is het akelig stil. De hypocrisie is pijnlijk om te zien en het is duidelijk dat er dubbele standaarden zijn."

Want, benadrukt Vukušić, het punt van internationaal recht is juist dat het hetzelfde zou moeten zijn voor iedereen. Wat er de komende weken zal gebeuren, hoe Westerse landen en bondgenoten van Israël gaan reageren, vindt Vukušić lastig in te schatten. "We bevinden ons in een unieke situatie waarin rechtsinstituten relatief snel uitspraken doen. Voor het eerst wordt een westerse bondgenoot door het ICC onder de loep genomen. Dat is historisch en laat zien: niemand staat boven de wet, zelfs niet als je machtige vrienden hebt. Het is nu aan Westerse landen om principieel te zijn en het internationaal recht te respecteren."