In Mexico worden rechters straks door het volk gekozen: 'Bedreiging voor democratie'

Het is iets dat je niet vaak ziet: rechters die demonstreren. Toch gingen deze week duizenden rechters en rechtsmedewerkers in Mexico de straat op. Zelfs leden van het Mexicaanse Hooggerechtshof gingen in staking. Als de Mexicaanse regering haar plannen doorzet, moeten zij straks voor hun baan vechten. 

Dat zit zo: nu worden rechters in Mexico nog benoemd, maar het idee is dat straks alle rechters - van het landelijke Hooggerechtshof tot lokale rechtbanken - in verkiezingen door het volk worden verkozen. Het plan komt uit de koker van de vertrekkende president Andrés Manuel López Obrador.

'Rechters te kritisch'

Zijn bedoeling met het plan is om het volk rechtstreeks inspraak te geven in de rechtspraak. López Obrador zag namelijk de afgelopen jaren nogal wat van zijn plannen gedwarsboomd worden door het Hooggerechtshof. Dat vindt hij ondemocratisch. 

"Het past uitstekend in zijn beleid", zegt Patricio Silva, hoogleraar Latijns-Amerika Studies aan de Universiteit Leiden. "Hij heeft ook al geprobeerd kritische journalisten de mond te snoeren. Nu zijn de kritische rechters aan de beurt."

De rechters worden weliswaar gekozen door het volk, maar volgens Silva zullen politieke partijen veel invloed hebben op wie zich kandidaat stelt, en op wie mensen dan moeten gaan stemmen. "Als dit er doorheen komt, zul je zien dat de komende jaren veel meer rechterlijke uitspraken in lijn zullen zijn met de regering".

Corruptie

Maar toch: klinkt het niet juist heel democratisch? "In eerste instantie misschien wel, maar dit leidt tot een enorme gevoeligheid voor corruptie", zegt hoogleraar staatsrecht Paul Bovend'Eert (Radboud Universiteit). "Rechters gaan dan campagne voeren om verkozen te worden. Daar hebben ze geld voor nodig. Dan krijg je een situatie dat grote bedrijven geld steken in rechters."

En daar verwachten die bedrijven dan wel wat voor terug. Als voorbeeld noemt hij de Verenigde Staten, waar dit systeem in een aantal staten al bestaat. "Er zijn bijvoorbeeld beroemde zaken van grote bedrijven die milieuschade veroorzaken. En de rechter in hun zak hadden. De burger die de zaak had aangespannen, verloor dan."

En, vervolgt Bovend'Eert: "Mexico is al een betrekkelijk corrupt land."

'Meer invloed drugskartels'

President López Obrador verdedigt zijn plannen juist door te zeggen dat op deze manier de corruptie moet afnemen. Geen onderhandse benoemingen meer, maar het volk laten kiezen. Dat zou ook de drugskartels de wind uit de zeilen moeten nemen. Die hebben in het huidige systeem zeker op lokaal niveau veel invloed op de rechtspraak.

Maar Silva, die zich bij Bovend'Eert aansluit, vreest dat het eerder alleen maar erger wordt. "Het is nog even de vraag of rechters in Mexico dan ook actief campagne mogen gaan voeren. Maar als dat zo is, krijgen ook Mexicaanse drugskartels meer invloed. Zij hebben veel geld om in de campagnes te investeren."

"Een systeem van benoemingen heeft zeker ook zijn nadelen", zegt Bovend'Eert. "Maar dit is nog veel bedenkelijker."

Beide deskundigen vrezen bovendien voor de kwaliteit van de rechtspraak. Waar veel rechters nu na een lange staat van dienst de ladder beklimmen tot steeds hogere functies, kunnen er straks ineens zeer onervaren rechters worden aangesteld.

'Net als Venezuela'

En Silva voorziet nóg meer problemen. De hervormingen betreffen namelijk ook de leden van de Kiescommissie. Dat is het orgaan dat bepaalt wie er aan de verkiezingen mee mogen doen, de stemmen telt en de uitslag bekend maakt. López Obrador wil nu ook dat de leden daarvan door het volk worden gekozen.

"Dan krijg je situaties zoals in Venezuela", zegt Silva. Daar bekrachtigde de Kiescommissie de omstreden verkiezingswinst van president Maduro, zonder de uitslagen te publiceren. Even later deed het Hooggerechtshof hetzelfde. "Dit is echt een erg zorgelijke ontwikkeling."

Toch lijkt het invoeren van het nieuwe systeem slechts een kwestie van tijd. Het voorstel is al door het Congres heen, en wordt nu voorgelegd aan de Senaat. Ook daar heeft de regeringspartij een ruime meerderheid. President López Obrador treedt binnenkort af - maar zijn opvolger, Claudia Sheinbaum, heeft al aangegeven vierkant achter de plannen te staan.