Wie is Al-Jolani, de leider van de Syrische rebellengroep HTS, die het land veroverde?
Abu Mohammed al-Jolani, de leider van Hayat Tahrir al-Sham (HTS), leidde een verrassend snelle opmars die na vijftig jaar de familie Assad uit Damascus verdreef. Binnen een week veroverde zijn groep, samen met andere rebellen, belangrijke delen van Syrië. Ooit was hij een jihadist die vocht voor Al-Qaeda, maar nu wil hij een gematigder beleid voeren in Syrië.
De rebellenleider werd in 1982 geboren in Saoedi-Arabië, in een Syrische familie. Al op jonge leeftijd raakte hij geïnspireerd door de Palestijnse opstand tegen Israël. Deze vroege invloeden zouden hem later richting het radicale pad van jihadisme duwen.
Na de Amerikaanse invasie in 2003 vertrok Al-Jolani naar Irak. Daar raakte hij betrokken bij Al-Qaeda. "Al-Jolani raakte snel belangrijk binnen de beweging. Hij werd uiteindelijk opgepakt en zat vijf jaar vast in een Amerikaanse gevangenis, waar hij verder radicaliseerde", vertelt Midden-Oostenverslaggever Pepijn Nagtzaam.
‘Hij was behoorlijk succesvol’
Na zijn vrijlating in 2011 keerde al-Jolani terug naar Syrië, waar het conflict met het regime van Bashar al-Assad in volle gang was, Nagtzaam zegt: "Het was voor Al-Qaeda de perfecte situatie om voet aan de grond te zetten in deze chaos. Dus dat deed al-Jolani, met het oprichten van de Al-Qaeda-gerelateerde groep Jabhat al-Nusra. Die zich in Syrië tegen het Assad-regime richtte. En dat deed hij behoorlijk succesvol."
Toen Al-Qaeda en IS begin 2014 probeerden samen te werken, ontstond er een breuk binnen Jabhat al-Nusra. Maurits Berger, hoogleraar Islam en het Westen aan de Universiteit Leiden, zegt hierover: "Al-Jolani was tegen deze samenwerking met IS, dat als doel had een eigen islamitische staat op te richten. Terwijl voor al-Jolani de rode draad was: weg met het regime van Assad."
Gematigder beleid
Al-Jolani nam daarna meer afstand van idee van het internationale jihadisme, dat wordt aangehangen door zowel IS als Al-Qaeda.
In 2017 richtte Al-Jolani HTS op, een jihadistische organisatie, met de focus op het verdrijven van het Assad-regime. Volgens Nagtzaam heeft HTS van oorsprong een radicale en zeer conservatieve islamitische ideologie, maar daar lijkt Al-Jolani langzaam van weg te bewegen: "Het lijkt erop dat hij beseft dat je als hardcore jihadist, die een terreurbewind voert, veel steun verliest. Dan kom je op de terreurlijsten terecht en willen buitenlandse machten niet met je samenwerken."
Hoe de ideologie van HTS er momenteel precies uitziet, weet niemand volgens Nagtzaam: "De afgelopen periode was de ideologie: Assad moet weg. Het echte extremistisch jihadisme lijkt eraf te zijn. Al-Jolani zegt dat ze minderheden niet gaan lastigvallen en dat die veilig zijn onder hun bewind. Hij doet zijn uiterste best zich redelijk en gematigd te presenteren."
HTS heeft al jaren de controle in Idlib
De rebellengroep HTS heeft al jaren de controle in Idlib, in het noordwesten van Syrië. Volgens Nagtzaam hebben ze daar goed bestuur laten zien: "Ze hebben er elektriciteit aangelegd, veel meer dan in andere delen van Syrië. Ze hebben een streng belastingsysteem opgezet, waardoor ze kunnen betalen voor investeringen in infrastructuur, appartementen en ziekenhuizen. Iets wat het Syrische regeringsleger bijvoorbeeld niet deed."
Berger beaamt: "Hij is meer dan een warlord, hij heeft laten zien dat hij in Idlib de boel echt kan besturen."
'Al-Jolani dult geen tegenspraak'
Er zijn echter ook signalen van een hardhandig regime, zegt Berger: "Dan houd ik mijn hart vast. Er is een risico dat er vormen van onderdrukking zullen blijven, zoals marteling en opsluiting." Ook Nagtzaam zegt: "Al-Jolani dult geen tegenspraak. Er is geen democratische inspraak: wat hij zegt, dat gebeurt. Zo zijn er verschillende journalisten en activisten vastgezet."
Volgens Berger gedraagt al-Jolani zich tot nu toe ook daadwerkelijk tolerant tegenover minderheden: "Hij heeft een kerk laten openen en gesproken met gemeenschappen waar normaalgesproken jihadisten niets van moeten hebben. Hij zegt: 'jullie hebben niets te vrezen'. Het lijkt alsof hij beseft dat Syrië echt een lappendeken is van verschillende groeperingen."
Dat ziet ook Nagtzaam: "Hij heeft specifiek zijn troepen opgedragen om kinderen niet bang te maken tijdens het offensief en minderheden niet aan te vallen. Sinds HTS Aleppo heeft ingenomen zijn er al meer watervoorzieningen, wordt het afval opgehaald en wordt er brood uitgedeeld. Daarnaast zegt hij dat de diversiteit juist de kracht van het land is, uitspraken die je niet verwacht."
Al-Jolani's koerswijziging: blijvend of tijdelijk?
Met dit charmeoffensief wil al-Jolani laten zien dat HTS niet meer de jihadisten van vroeger zijn, maar of dat echt het geval is, is nog maar de vraag, zegt Berger: "Het is bijzonder voor iemand met een streng islamitische en jihadistische achtergrond. En het is hoopgevend."
Volgens Nagtzaam zal de bevolking eerst nog even feestvieren: "Eerst vieren de mensen dat ze na vijftig jaar af zijn van de brute heerschappij van Assad. Daarna kijken ze verder wat al-Jolani in petto heeft voor het land."