Zorgen over lot Internationaal Strafhof: 'Met sancties gedraagt Trump zich als pestkop'

De sancties zijn een reactie op de arrestatiebevelen die het ICC vorig jaar uitvaardigde tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en zijn voormalige minister van Defensie, Yoav Gallant. Ze worden verdacht van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid, vanwege de oorlog tegen Hamas in Gaza. Israël is een bondgenoot van de Verenigde Staten.

"Dit kwaadaardige gedrag vormt een bedreiging voor de soevereiniteit van de Verenigde Staten en ondermijnt de nationale veiligheid en het buitenlandbeleid van de Amerikaanse regering en onze bondgenoten, waaronder Israël", zei Trump over het arrestatiebevel van het ICC, dat in Den Haag gevestigd is. Nu neemt hij een tegenmaatregel en straft hij medewerkers van het hof.

Deskundigen maken zich zorgen om de gevolgen van de sancties op het Internationaal Strafhof. "Het is niet de bedoeling om sancties op te leggen aan internationale instellingen die je niet leuk vindt. Dat is niet waar sancties voor zijn", zegt Iva Vukušić, universitair docent van de Universiteit Utrecht. Ze is expert op het gebied van genocide en massageweld, onderwerpen waar het ICC uitspraak over doet. "De Verenigde Staten gedragen zich hiermee als een pestkop op het schoolplein."

Bankrekeningen bevroren

De VS bevriest de Amerikaanse tegoeden van medewerkers van het Strafhof als ze onderzoek doen naar Amerikaanse burgers of bondgenoten van de VS. Ook krijgen ze in dat geval reisbeperkingen opgelegd. Ze mogen de VS niet meer in, en hun families ook niet. Wie precies wordt getroffen door de sancties is nog niet duidelijk, maar waarschijnlijk gaat het om een brede groep mensen die bij de onderzoeken betrokken zijn.

"Het maakt juridische experts bang om zich uit te spreken", zegt Vukušić. "Dat is eigenlijk ongelooflijk voor een land waar de vrijheid van meningsuiting zo'n centrale waarde hoort te zijn."

Göran Sluiter, hoogleraar internationaal strafrecht bij de Universiteit van Amsterdam, zegt dat er zorgen zijn over zogeheten 'secundaire sancties'. Als die er komen, zou het betekenen dat bedrijven worden gestraft als ze met het hof samenwerken.

"Dat zou bijvoorbeeld betekenen dat de banken die het salaris van medewerkers uitbetalen, getroffen worden door sancties. Daarom heeft het ICC de salarissen van zijn medewerkers al drie maanden vooruitbetaald. Verder bestaat er een kans dat bijvoorbeeld Microsoft kan worden vervolgd omdat het bedrijf de IT-systemen van het ICC ondersteunt. Zo ver is het nog niet, maar als dat in de toekomst gebeurt, is dat natuurlijk heel kwalijk."

Het is niet de eerste keer dat Trump sancties oplegt aan het hof. Hij stelde in 2020 maatregelen in tegen toenmalig aanklager Fatou Bensouda en een van haar medewerkers, omdat ze onderzoek deden naar mogelijke oorlogsmisdaden van het Amerikaanse leger in Afghanistan.

De afgelopen jaren is er veel discussie over de macht van het Internationaal Strafhof, en de mate waarin landen zich houden aan het Statuut van Rome. Daarin is afgesproken hoe het hof werkt en welke bijdrage van lidstaten wordt verwacht. De discussie is vorig jaar bijzonder hoog opgelaaid, wegens het arrestatiebevel voor Benjamin Netanyahu. De Verenigde Staten, die geen lid zijn van het strafhof, keuren het arrestatiebevel af. Meerdere landen die het strafhof wél erkennen, hebben laten weten dat ze het bevel niet zullen uitvoeren.

"Zo'n stap kon je verwachten van Donald Trump", vertelt Iva Vukušić. "Maar ik verwachtte meer van EU-lidstaten, die ook lid zijn van het ICC. Frankrijk, Polen en Roemenië hebben de afgelopen maanden aangegeven dat ze Benjamin Netanyahu niet zullen arresteren."

Frankrijk stelt dat de Israëlische premier immuniteit heeft van het Internationaal Strafhof, de premier van Roemenië heeft Netanyahu expliciet uitgenodigd voor een bezoek en Polen heeft een maatregel aangenomen om te voorkomen dat hij zou worden gearresteerd voor een bezoek aan de Holocaustherdenking. Uiteindelijk heeft Netanyahu afgezien van het bezoek aan het voormalige concentratiekamp Auschwitz in Polen, eind vorige maand.

Dat meerdere lidstaten niet meewerken met het arrestatiebevel leidt tot gefronste wenkbrauwen in de zogeheten Global South, vertelt Iva Vukušić. Dat zijn de landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië. Tot nu toe gingen alle rechtszaken van het ICC over Afrikaanse landen, en nu er arrestatiebevelen lopen tegen Benjamin Netanyahu en Vladimir Poetin werkt een aantal lidstaten niet meer mee.

'Witte mannen aangeklaagd'

"Voor het eerst worden er witte mannen aangeklaagd, en voor het eerst wordt een westerse bondgenoot beschuldigd. En nu laten westerse landen zichzelf zien als leugenaars die niet meegaan in de bevelen van de rechtbank. Het laat zien dat de toewijding aan de rechtsstaat flinterdun is, en dat is gevaarlijk. Dit kan het strafhof letterlijk kapotmaken. Als we zo hypocriet blijven, dan bestaat de rechtbank over vijf jaar misschien niet meer."

Nederland blijft nog wél achter het ICC staan. Minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken schreef op X: "Nederland betreurt het decreet over het Internationaal Strafhof. Het werk van het hof is essentieel in de strijd tegen straffeloosheid." Bekijk hier de reactie van premier Dick Schoof op de sancties: