Worden valse beelden verspreid uit Gaza? Drie factcheckers over 'Pallywood'

De term 'Pallywood' wordt al jaren gebruikt, maar sinds het uitbreken van de oorlog in oktober 2023 ziet ook factchecker Thomas van Linge dat het woord online veel vaker opduikt. "Het is onlosmakelijk verbonden met de opkomst van nieuwe media en de enorme toename van beeldmateriaal uit de bezette Palestijnse gebieden." 

Voor de opkomst van sociale media kwamen bijna alle beelden uit Gaza en de Westoever van grote nieuwsorganisaties, maar nu delen veel Palestijnen hun ervaringen met hun eigen telefoons. 

Populaire term in Nederland

Volgens het dataplatform Brandwatch werd het woord 'Pallywood' in de eerste drie maanden van de oorlog wereldwijd bijna een half miljoen keer genoemd op verschillende sociale media. Het jaar daarna werd het nog populairder met meer dan een miljoen vermeldingen, onder meer op X en Facebook. De term werd het meest gebruikt in de VS, India en Israël. Nederland stond wereldwijd op plek tien.

Van Linge vertelt dat het woord aanvankelijk werd ingezet door Israël zelf, gericht op de eigen bevolking en deels op het westerse publiek. "De gedachte is dat mensen die Israël steunen, uiteindelijk toch geconfronteerd worden met nare beelden uit Gaza en de Westoever. Als je dan twijfelt aan de echtheid van die beelden, hoef je er als kijker minder bij stil te staan."

Een bekend voorbeeld is de video van Muhammad al-Durrah, een 12-jarige jongen die op 30 september 2000 samen met zijn vader Jamal onder vuur lag achter een betonnen object in Gaza. Volgens een cameraman van France 2 werd er op hen geschoten door het Israëlische leger. De jongen werd gedood, zijn vader raakte zwaargewond. De beelden gingen de wereld over en leidden tot massale protesten. Vanuit Israëlische hoek werd later beweerd dat de video in scène was gezet — een klassiek voorbeeld van wat 'Pallywood' zou zijn.

Ook sinds eind 2023 circuleren tientallen soortgelijke beschuldigingen. Zo zouden video's zijn opgedoken van overleden 'Palestijnen' onder lijkzakken die per ongeluk bewogen. Een foto van een in een laken gewikkeld jongetje dat rechtop zittend op z'n telefoon keek, ging viraal. Daarnaast leek influencer Saleh Aljafarawi op hetzelfde moment op twee plekken te zijn: in een ziekenhuisbed én wandelend door de straten van Gaza na een luchtaanval. Volgens veel accounts zou hij een 'crisisacteur' zijn. En Palestijnen in Gaza zouden poppen tonen om te doen alsof hun kinderen zijn vermoord. 

Nepbeelden vaak van anti-Palestijnse accounts

Factcheckorganisaties onderzochten de beelden. De zogenoemde bewegende lijken bleken Egyptenaren die in 2013 een symbolisch protest hielden tegen hun regering. De jongen met de telefoon was verkleed voor Halloween in Thailand in 2022. En de man in het ziekenhuis bleek niet Aljafarawi, maar Mohammed Zendiq, die zijn been verloor bij een Israëlische aanval. En de overleden kindjes? Dat zijn geen poppen, maar echte baby's. 

Volgens factcheckers worden zulke claims vaak verspreid door anti-Palestijnse accounts, waarna de beelden miljoenen mensen bereiken. "Sommigen nemen dan gemakshalve aan dat álle beelden uit Gaza nep zijn", zegt Van Linge. "Dat doen veel mensen om hun geweten te sussen. Mensen wíllen het niet geloven, dus grijpen dit aan als uitweg." 

'Gaza heeft geen neppe beelden nodig'

Veel anti-Palestijnse accounts zien het volgens Van Linge ook als manier om Palestijns leed in diskrediet te brengen. Er circuleren dus inderdaad neppe beelden rond op sociale media, maar die worden in de meeste gevallen bewust door anti-Palestijnse accounts gedeeld om twijfel te zwaaien. "Er komen zoveel echte beelden uit Gaza dat Palestijnen niet eens neppe beelden hoeven te gebruiken."

Peter Burger, docent journalistiek aan de Universiteit Leiden en onderzoeker op het gebied van desinformatie, ziet hetzelfde patroon. "Het officiële X-account van Israël heeft de term Pallywood gebruikt om beelden uit Gaza te ondermijnen. Het biedt aanhangers van Israël een geruststelling: het is allemaal minder erg dan het lijkt." 

Ook bijvoorbeeld beelden van het uitgehongerde meisje Rahaf uit Gaza worden door sommige mensen in twijfel getrokken.

Volgens Burger gaan critici ervan uit dat Palestijnen per definitie onbetrouwbaar zijn. "Dus zelfs als een specifieke claim wordt ontkracht, blijven andere beelden alsnog verdacht. De truc is: zeg simpelweg 'jullie beelden van dood en verwonding zijn fake', zonder bewijs."

Confirmation bias

Desinformatie-expert bij TNO, Gwenda Nielen, noemt dit 'confirmation bias'. "Mensen zoeken bevestiging van wat ze al vinden. Als je gelooft dat Palestijnen of moslims vaak liegen of gewelddadig zijn, is het makkelijk daarop aan te haken. Dan is het eenvoudiger om te zeggen dat de beelden niet kloppen, dan om je eigen aannames in twijfel te trekken."

Daar speelt Israël volgens haar bewust op in. "Het land heeft duidelijke doelen met beïnvloedingscampagnes: het dehumaniseren van Palestijnen en ze als onbetrouwbaar framen. Na 7 oktober 2023 werd daar meteen nog meer geld voor vrijgemaakt." 

Israëlische kranten meldden vorig jaar dat er omgerekend zo'n 150 miljoen euro is uitgetrokken voor beïnvloedingscampagnes om het imago van Israël te verbeteren, ook wel hasbara genoemd. En dat is niet nieuw: de Israëlische krant Haaretz schreef in 2013 dat Israël onder meer studenten betaalde om op social media pro-Israëlische en anti-Palestijnse berichten te verspreiden. "Het doel is om twijfel te zaaien. Als je eenmaal twijfelt aan één beeld, ga je ook andere beelden in twijfel trekken. En zo voedt Israël bestaande stigma's. Dit is propaganda."

Zelfs beelden en rapporten van onafhankelijke internationale media en organisaties worden hierdoor verdacht gemaakt. "Het is een manier om onderbouwde kritiek af te schuiven", zegt Nielen. "Daarbij wordt alle kritiek als antisemitisme geframed en wordt polarisatie gevoed." Vervolgens gebruikt Israël volgens Nielen de groeiende haat tegen Joden – die deels echt toeneemt en deels overdreven wordt – om mensen en groepen die achter Israël staan, in beweging te krijgen. "Zo vergroot je het bereik en de impact van anti-Palestijnse en pro-Israël narratieven."

'Hamas-kalender' 

Een voorbeeld: een tweet van het Israëlische leger over een kalender in het Al-Rantisi kinderziekenhuis in Gaza. Die zou aantonen dat Hamas er gijzelaars bewaakte. Maar factcheckers ontdekten dat het om een simpele weekkalender in het Arabisch ging — zonder namen of militaire aanwijzingen.

Wat factchecker Thomas Van Linge opvalt, is dat vooral in het westen beelden uit Gaza veel sneller in twijfel worden getrokken dan beelden uit bijvoorbeeld Syrië, Soedan of Oekraïne. "De Palestijnse kant wordt minder geloofd, terwijl onbewezen cijfers van Israël wel klakkeloos worden overgenomen."

Wat kun je zelf doen?

Met de opkomst van AI wordt het volgens Van Linge steeds lastiger om de echtheid van beelden te verifiëren. Zijn advies: "Laat je niet gek maken door wat mensen online zeggen. Wacht bij claims op onderzoek van betrouwbare organisaties zoals Human Rights Watch, Bellingcat of Reuters."

Ook Peter Burger adviseert kritisch te blijven bij het beoordelen van beeldmateriaal. "Staat er geen bron bij, of komt die uit dubieuze hoek? Negeer het dan gewoon." 

Gwenda Nielen: "Als je denkt 'waar rook is, is vuur', weet dan dat online meestal geldt 'waar rook is, is vooral rook'."