Rusland rekruteert tieners voor sabotage in Oekraïne en Europa: 'Wegwerpspionnen'

Bijna dagelijks meldt de Oekraïense geheime dienst SBOe arrestaties van verdachten die doorgaans via sociale media waren geworven om informatie over het Oekraïense leger door te geven, zoals de coördinaten van defensieve stellingen of het vervoer van militair materieel. Zowel Rusland als Oekraïne werven mensen voor spionage en sabotageacties over de grens.

Opvallend is dat Rusland steeds vaker tieners rekruteert. Inmiddels is 22 procent van de informanten minderjarig, zegt de SBOe. De dienst probeert Oekraïense jongeren voor te lichten om te voorkomen dat ze worden ingehuurd door de Russen.

"Wie wil er duizend dollar verdienen?", vraagt Artem Dechtjarenko aan een middelbare schoolklas. Hij is de woordvoerder van de Oekraïense geheime dienst en geeft in de hoofdstad Kyiv voorlichting over Russische sabotage. Op de vraag van Dechtjarenko steekt elke tiener een hand op.

"Ze zeggen dat je geld kan verdienen als je een kleine taak uitvoert. Een paar flyers aan een muur hangen, graffiti op een muur spuiten, een pakketje afleveren", legt Dechtjarenko uit. Vervolgens worden de taken steeds serieuzer, en de tieners krijgen er steeds meer geld voor aangeboden. "Jongeren overzien de gevolgen van hun daden vaak niet."

De voorlichting lijkt te werken. De Nationale Politie van Oekraïne zegt dat het nu 50 meldingen heeft gekregen van tieners die op sociale media het verzoek kregen om sabotageacties uit te voeren. Via een speciale chatbot kunnen mensen makkelijk melding doen als ze worden benaderd.

Als tieners opdrachten uitvoeren voor de Russen is dat niet alleen schadelijk voor het Oekraïense leger, het kan ook gevaarlijk zijn voor Oekraïense burgers en de tieners zelf. Dat ondervonden twee jongens van 15 en 17 jaar oud afgelopen maart, in de west-Oekraïense stad Ivano-Frankivsk.

Ze zouden op berichtendienst Telegram hebben gezocht naar manieren om makkelijk geld te verdienen, en werden door Rusland ingezet om een terreuraanval uit te voeren. Ze leerden explosieven maken die op afstand tot ontploffing konden worden gebracht.

Toen ze in de buurt van het treinstation in de stad liepen om een bom te plaatsen, ging het explosief plotseling af in de tas van een van de jongens. Op de foto hierboven, gemaakt op een bewakingscamera en gedeeld door de Oekraïense geheime dienst, zie je de jongens met de tas over straat lopen. De 17-jarige kwam om bij de explosie, de 15-jarige raakte zwaargewond. Hem staat mogelijk een celstraf van 15 jaar te wachten.

Niet alleen Oekraïne kampt met het probleem. In opdracht van Rusland zetten saboteurs vorig jaar bijvoorbeeld winkelcentra in brand in Polen en Litouwen. Vorige maand werden er in Duitsland drie Oekraïners opgepakt, omdat ze per post explosieve pakketjes zouden willen sturen naar adressen in Oekraïne, in opdracht van Rusland.

Bart Schuurman, Hoogleraar Terrorisme en Politiek Geweld aan de Universiteit Leiden, noemt ze ook wel 'wegwerp-agenten'. Hij ziet dat zulke agenten in heel Europa worden ingezet. "In bredere zin worden er steeds vaker jonge mensen geworven, ook bijvoorbeeld binnen de georganiseerde misdaad."

"Als Rusland in Europese landen Oekraïners kan inzetten voor sabotage, dan is dat voor hen dubbele winst", vertelt Schuurman. "Er vindt sabotage plaats, en daarnaast is er ook kans dat de lokale bevolking boos wordt op Oekraïners. Het lijkt dan of Oekraïners zich tegen Europa keren, terwijl Europese landen onderdak bieden aan Oekraïense vluchtelingen."

Propaganda

Schuurman denkt dat Rusland bewust probeert om jongeren en vluchtelingen te werven. "Jonge mensen zijn over het algemeen makkelijker te beïnvloeden. En als ze vluchteling zijn, dan zijn ze misschien ook wel ontheemd van hun familie en de rest van hun sociale omgeving. Daarnaast kan er onder sommige Oekraïners een zekere sympathie voor Rusland zijn, met name onder mensen uit het oosten van Oekraïne dat al sinds 2014 wordt bezet."

Onder Oekraïense vluchtelingen probeert Rusland twee verschillende groepen te werven, vertelt de Oekraïense analist Oleksandr Kovalenko van denktank Sprotyv aan RTL Nieuws. "Ten eerste zijn er mensen die echt geloven dat het de schuld is van Oekraïne, mensen die geloven in de Russische propaganda. Het is niet verrassend dat de Russische geheime diensten onder die groep makkelijk agenten kan vinden, mensen die taken willen uitvoeren in Europa. En als die mensen worden gearresteerd, dan brengen ze Oekraïne meteen in diskrediet. Oekraïners worden dan als terroristen afgeschilderd, en dat is precies wat het Kremlin wil."

"En er is nog een tweede categorie: mensen die niet helemaal op de hoogte zijn van het gevaar, die naar Europa zijn gevlucht en daar tegen problemen aanlopen omdat ze niet werken. Omdat ze geld nodig hebben, zijn ze sneller geneigd om in te stemmen met voorstellen van de Russische geheime diensten om snel geld te verdienen."

De dreiging lijkt steeds verder toe te nemen, vertelt Schuurman. Hij deed onderzoek naar Russische operaties, en zag dat het aantal sabotage- en beïnvloedingsacties de afgelopen jaren steeds verder is toegenomen. "Van 2022 naar 2023 is het aantal gevallen van fysieke sabotage en beïnvloeding bijna verdrievoudigd, en van 2023 naar 2024 gebeurde dat opnieuw."

"In 2025 vind ik het tot nu toe relatief rustig. Het aantal incidenten dat duidelijk aan Rusland gekoppeld kan worden is tot nu toe lager dan vorig jaar. Maar over het algemeen is er sinds 2022, toen de Russische invasie van Oekraïne begon, sprake van een stijgende lijn. Er zijn niet alleen meer incidenten, maar ze zijn ook steeds heftiger geworden."

Het gaat om pogingen om onderzeese infrastructuur te saboteren, tot een moordpoging op de baas van de Duitse wapenproducent Rheinmetall en de succesvolle moord op een Russische ex-militair die was overgelopen naar Oekraïne en daarna naar Spanje verhuisde.

"En dan zijn er nog de pogingen om met brandbompakketten aanslagen te plegen op vliegtuigen van DHL, dat is misschien nog wel het ergste", vertelt Schuurman. "In 2024 is dat tot twee keer toe gebeurd, en vorige maand zijn er in Duitsland opnieuw mensen gearresteerd voor zo’n geplande sabotage. Dat is bijzonder verontrustend. Je zou kunnen stellen dat het een poging tot terrorisme is, want als een vliegtuig in de lucht ontploft, dan komen daar veel onschuldige mensen bij om het leven."

Mogelijk werft Oekraïne ook tieners om sabotage te plegen in Rusland. "Er zijn gevallen bekend van kinderen, zelfs basisschoolleerlingen, die betrokken waren bij sabotage", zei het Russisch parlementslid Vasily Piskarjov vorig jaar. "En heel vaak verloopt de communicatie met het kind via internet."

Zo arresteerde de Russische politie vorig jaar bijvoorbeeld twee tieners in Siberië die een helikopter in brand hadden gestoken. De zestienjarigen zeiden dat ze daarvoor zo’n 17.500 euro kregen aangeboden van een onbekend persoon op de berichtendienst Telegram.

Het Russische parlement heeft vorig jaar langere celstraffen ingesteld voor mensen die minderjarigen proberen te rekruteren. Maar opvallend is dat de partij van Poetin de sabotage niet in verband brengt met Oekraïne. Het is onduidelijk in hoeverre Oekraïne dus daadwerkelijk gebruik maakt van dezelfde tactieken als Rusland.