Wat je moet weten over de Israëlische aanval op Iran: 'Dit gaat nog wel even door'

Israël en bondgenoot Verenigde Staten denken dat Iran nucleaire wapens wil ontwikkelen. Daar zijn ze fel op tegen, omdat Iran een gezworen vijand van Israël is. Het Iraanse regime steunt bijvoorbeeld radicale groeperingen als Hamas in Gaza, Hezbollah in Libanon en de Houthi's in Jemen. Als Iran kernwapens krijgt, dan wordt het Midden-Oosten volgens de leiders in Washington en Tel Aviv minder veilig.

Iran zegt dat zijn nucleaire programma niet is bedoeld om kernwapens te maken. Daar zijn meer andere landen al jarenlang sceptisch over. Daarom hebben de Verenigde Staten in 2015 bijvoorbeeld een 'nucleaire deal' gesloten met Iran: de regering in Teheran beloofde om geen kernwapens te maken, en in ruil daarvoor zou de VS een deel van de zware economische sancties op het land opheffen.

In 2018 stapten de Verenigde Staten uit dit akkoord, tijdens de eerste regering van Donald Trump. Zijn opvolger Joe Biden probeerde een nieuwe deal te sluiten, maar dat lukte niet.

Sinds een paar maanden spreekt Trump opnieuw over een nucleaire deal met Iran. "Mijn hele regering heeft de opdracht gekregen om met Iran te onderhandelen", schreef hij gisteren nog op sociale media. "Ze zouden een groot land kunnen zijn, maar ze moeten eerst de hoop op het verkrijgen van een kernwapen volledig opgeven." Deze gesprekken verlopen stroef.

Gisteren kwam naar buiten dat het Internationaal Atoomagentschap (IAEA), een internationale organisatie voor nucleaire veiligheid, vindt dat Iran zich niet houdt aan veiligheidsafspraken. 

Om veiligheidsredenen hoort Iran aan te geven op welke plekken het met uranium werkt, een grondstof die wordt gebruikt bij de opwekking van kernenergie en het maken van kernwapens. Dat heeft Iran niet gedaan, stelt het IAEA in een intern rapport. Er zijn uraniumsporen ontdekt op plekken die Iran niet openlijk had gemeld.

Het leger van Israël stelt dat er juist nu een aanval moest plaatsvinden, omdat er nog een kans is om het kernprogramma van Iran te stoppen. "We hebben nu een strategische kans, en we zijn dicht bij een punt waarop we niet meer terug kunnen", zegt een woordvoerder.

De Israëlische premier Netanyahu ziet het Iraanse kernprogramma  als een grote dreiging. Maar is dat zo? "Dat is maar hoe je het bekijkt", zegt Peter Malcontent, Midden-Oostendeskundige van de Universiteit Utrecht. "Stel dat Iran een nucleaire kop zou weten te maken, dan is hij nog niet afgeschoten. En het enige land in het Midden-Oosten dat op dit moment al een kernbom heeft, is Israël."

Afgelopen nacht voerde Israël een aanval uit op militaire kopstukken en nucleaire voorzieningen in Iran. Daarbij heeft het naar eigen zeggen 'de belangrijkste uranium-verrijkingsinstallatie' geraakt, in Natanz. Het IAEA meldt op basis van gesprekken met de Iraanse autoriteiten dat een aantal andere belangrijke nucleaire voorzieningen niet zijn geraakt, in Isfahan en Fordo.

Naast de aanval op nucleaire voorzieningen heeft Israël een aantal belangrijke Iraanse militaire commandanten en wetenschappers gedood. Het belangrijkste gedode kopstuk is Hossein Salami, opperbevelhebber van de Iraanse Revolutionaire Garde, een van de belangrijkste pijlers van de Iraanse overheid. Twee andere hooggeplaatste commandanten zijn ook gedood.

Israël heeft ook zes Iraanse kernwetenschappers gedood, die betrokken zouden zijn bij het Iraanse nucleaire programma. Verder zegt Israël dat het Iraanse luchtverdedigingssystemen een flinke klap heeft toegebracht. In de onderstaande video zie je beelden van de nasleep van de aanval, waarbij ook flatgebouwen zijn geraakt. Het aantal burgerslachtoffers is nog onduidelijk.

Of dit echt een noodzakelijke aanval was, daar kun je volgens Malcontent een lange discussie over voeren. "Israël heeft op zich niks te zoeken in Iran. Er zullen ook gevolgen zijn voor de Israëlische bevolking. Niet voor niets heeft de regering de mensen geadviseerd om in de buurt van schuilkelders te blijven."

Iran-deskundige Thomas Erdbrink, die tien dagen geleden nog in Iran was, noemt het zeker een verrassing. "Israël heeft het al 20 jaar over aanvallen op Iran, om het nucleaire programma daar te stoppen", vertelt hij. Maar tot een aanval kwam het steeds niet, tot nu.

Erdbrink: "Netanyahu zegt dat hij niet anders kan, dan deze aanval uitvoeren. Maar het is niet vastgesteld dat Iran op het punt staat om kernwapens te maken. Dus het is een drogreden van Israël om nu aan te vallen."

Peter Malcontent vindt de aanval minder verrassend, juist omdat Israël er al lange tijd mee dreigt. "Maar je vraagt je wel af of ze het echt zullen doen, en nu doen ze het dus."

"Dit is een zorgvuldig voorbereide operatie", gaat Malcontent verder. "Het momentum hiervoor is gegroeid. Niets gebeurt zonder Amerikaanse toestemming, en daardoor kon het nu. Washington kijkt nu even de andere kant op. Trump was eerder tegen de aanval, en Biden ook."

Israël voerde vorig jaar al meerdere aanvallen uit op Iraanse doelen. Zo werd het Iraanse consulaat in Syrië in april 2024 aangevallen. Daarnaast doodde Israël de leider van Hamas vorig jaar in de Iraanse hoofdstad Teheran. Voormalig commandant der Landstrijdkrachten Mart de Kruif merkt op dat de recente aanval van Israël anders is: "Dit is aanval om het atoomprogramma van Iran tot in de diepste vezels te pakken. Het gaat om uitschakelen van kennis, maar ook van de industrie die daarvoor nodig is."

Erdbrink: "Nu is er een hele rare situatie: Israël heeft kernwapens, en is net als Iran aangesloten bij het non-proliferatieverdrag. Daarin beloven landen om de verspreiding van kernwapens tegen te gaan. Het Internationaal Atoomagentschap controleert dat verdrag. Maar nu valt Israël een land aan dat geen kernwapens heeft, om te voorkomen dat daar kernwapens komen. Terwijl ze allebei in het non-proliferatieverdrag zitten, wat is bedoeld om het probleem op een diplomatieke manier op te lossen."

Iran belooft hard te reageren op de Israëlische aanval. Het land vuurde vanochtend zeker 100 drones af op Israël, maar die zouden allemaal zijn onderschept door de Israëlische luchtverdediging.

"De zorg is dat dit onderdeel kan zijn van een grotere reactie van Iran", zegt Hugo Bachega, Midden-Oosten correspondent van de BBC. "De drones kunnen gevolgd worden door raketten. Het idee zou kunnen zijn om de luchtverdedigingssystemen van Israël te overweldigen." Israël waarschuwt zijn bevolking dat er nog dagenlang aanvallen kunnen volgen uit Iran.

Gisteren zei Iran nog dat het 'krachtiger en destructiever' zou reageren dan ooit tevoren als Israël een aanval zou uitvoeren. "De tegenaanval van Iran is een grote dreiging", zegt Mart de Kruif. "Drones zijn vrij makkelijk te onderscheppen, maar Iran heeft ook ballistische raketten en kruisluchtwapens. Het gaat niet met één tegenreactie stoppen. Dit gaat nog wel even door."