'Iedereen moet Teheran verlaten': wat zit er achter Trumps explosieve oproep?
De Amerikaanse president Trump heeft de inwoners van Teheran opgeroepen de stad te verlaten. Ook het Israëlische leger riep mensen in een groot deel van de Iraanse hoofdstad op te evacueren. Die boodschap roept veel vragen op: is een evacuatie van 10 miljoen mensen überhaupt mogelijk, hoe reageren Iraniërs, en mag je zoiets wel zomaar zeggen?
Sinds Israël de nucleaire en militaire inrichtingen van Iran aanviel, voeren de twee landen over en weer al vijf dagen lucht- en raketaanvallen uit. Trump schreef op X dat Iran een deal had moeten sluiten om zijn nucleaire capaciteiten te beperken. Maar hij gaf ook een waarschuwing: "Iedereen moet Teheran onmiddellijk verlaten!"
Teheran telt bijna 10 miljoen inwoners. Dat is meer dan de hele bevolking van Israël. "Zo'n evacuatie is een gigantische operatie", legt correspondent Midden-Oosten Pepijn Nagtzaam uit. "Op korte termijn is dat niet mogelijk." Hij wijst op eerdere conflicten, zoals de oorlog in Oekraïne: ondanks regelmatige bombardementen bleven veel inwoners gewoon in steden als Kyiv. "Mensen willen of kunnen vaak simpelweg niet weg."
Ook in Gaza bleven sommige burgers, ondanks evacuatieoproepen van Israël. De situatie van Teheran is bovendien anders: er is geen oprukkend leger, er zijn alleen luchtaanvallen.
Daarnaast ontbreekt in Iran de mogelijkheid om veel burgers veilig te houden, in tegenstelling tot de situatie in Israël. "Israël biedt zijn burgers onderdak", zegt Alireza, een inwoner van Teheran die zondag vanuit de stad naar de noordelijke provincie Gilan vertrok. "Het luchtalarm klinkt op het moment van een aanval, en natuurlijk hebben ze het Iron Dome-raketsysteem. Wij hebben niets, zelfs geen regering die de moeite zou nemen om de mensen veiligheidsadviezen te geven."
De sfeer in Iran is er vooral een van angst. Al vóór Trumps oproep verschenen op sociale media beelden van kilometerslange files van mensen die Teheran ontvluchten.
Op sociale media reageren veel Iraniërs met verbazing, woede en spot. Veel mensen kunnen niets eens vluchten. "Ik kan Teheran niet zomaar verlaten. Ik kan mijn bejaarde ouders, die niet ver en lang kunnen reizen, niet achterlaten en zelf de stad verlaten", zei een inwoner.
Voor anderen zijn het de constante bombardementen die het vluchten onmogelijk maken. "Ik ben ten einde raad. Mijn twee kinderen zijn bang en kunnen 's nachts niet slapen vanwege het geluid van de luchtafweer, de aanvallen en de explosies. Maar we kunnen nergens heen. We hebben ons onder onze eettafel verstopt", vertelt Gholamreza Mohammadi, een ambtenaar.
'Recht van de sterkste'
Volgens het internationaal recht mag geen enkele staat burgers van een ander land zomaar oproepen hun steden te verlaten, tenzij er sprake is van acute dreiging. In dat geval moeten er duidelijke bewijzen zijn én moet de oproep worden gecoördineerd via de VN of een humanitaire organisatie. Bovendien moet worden gezorgd voor beschermde humanitaire corridors om zo een evacuatie mogelijk te maken.
Tot nu toe hebben zowel Israël als de Verenigde Staten geen evacuatieplannen aangekondigd. "Dat er zo makkelijk wordt gedacht over mensenlevens en aantallen laat zien dat er geen plan is" zegt Thomas Erdbrink, journalist en Iran-kenner. "Dit laat zien hoe snel de globale spelregels zijn veranderd en dat het recht van de sterkste nu geldt."
Het blijft gissen naar de exacte bedoelingen achter de boodschap om iedereen te evacueren. "Het kan zijn dat Trump de Iraanse leiders onder druk wil zetten", stelt Erdbrink. Een extra drukmiddel zou dan bedoeld kunnen zijn om Iran achter het sluiten van een eventuele nucleaire deal te krijgen. Zo'n deal zou Irans capaciteit om uranium te verrijken moeten beperken, in ruil voor het opheffen van sancties.
De oproep zou ook kunnen doelen op het Iraanse regime. Eerder riep Netanyahu Iraniërs op zich te verzetten tegen het regime dat hen 'onderdrukt en verarmt'. De strategie zou dan zijn dat 'de bevolking zoveel hinder ondervindt van de oorlog dat die zich tegen de machtshebbers richt', zegt Nagtzaam.
Maar dit zou ook kunnen wijzen op een verdere escalatie. "Het kan ook zijn dat het plan is om de infrastructuur van de hoofdstad te vernietigen", suggereert Erdbrink. Een oproep tot evacuatie zou dan een poging tot bangmakerij kunnen zijn. Maar dat blijft speculeren, zegt Erdbrink.
In Iran zijn sinds het begin van de aanvallen 224 mensen omgekomen en meer dan 1000 gewond geraakt. In Israël zijn 24 mensen omgekomen en meer dan 500 gewonden gevallen. Of de evacuatie een reële waarschuwing is of een strategisch dreigement, blijft vooralsnog onduidelijk. Wat wel duidelijk is: voor miljoenen Iraniërs is vluchten momenteel geen optie, zelfs als ze zouden willen.
Een aanval op Irans nucleaire inrichtingen zou ernstige gevolgen kunnen hebben. Bekijk hier hoe dat uit zou pakken:
