AI-beelden in oorlogstijd als propaganda, is dit het nieuwe normaal?
"Het eerste dat in oorlog sterft, is de waarheid." Een bekende uitspraak in tijden van oorlog. Toen Israël eergisteren in Iran de beruchte Evin-gevangenis in Iran aanviel, doken er al snel naar het leek lokale beelden op van die plek. Later werd duidelijk dat het zeer waarschijnlijk om AI gaat. Is dit het nieuwe normaal? "Het is een gevaarlijk idee dat we niet meer weten wat echt is en wat niet."
Grote nieuwsmedia zoals de NOS en BBC deelden de beelden, ook RTL Nieuws plaatste een linkje naar de beelden in dit artikel.
"Deze ontwikkeling is wel een flink gevaar", zegt OSINT'er Chris Osieck, een zogenoemde OSINT'er, die zich bezighouden met het legaal verzamelen van data en informatie uit open en publiek beschikbare bronnen. Osieck doet door middel van openbare bronnen onderzoek naar bijvoorbeeld de echtheid en de locaties van nieuwsgebeurtenissen. Op die manier leverde hij bijdrages aan grote nieuwsorganisaties zoals The Financial Times en The Washington Post en hielp hij onderzoekscollectieven zoals Bellingcat en Forensic Architecture.
Propaganda
"Het Iraanse en Israëlische regime zijn allebei niet vies van het inzetten van propaganda", zegt Osieck. "Ook na 7 oktober 2023 zagen we al heel snel dat zowel vanuit pro- als anti-Israëlische hoek er een hele informatieoorlog op gang kwam. Israël kleineerde het leed van de Palestijnen vaak door het soms Pallywood te noemen." Met die term, verwijzend naar Hollywood, wordt twijfel gezaaid over de echtheid van alle beelden van bijvoorbeeld de Palestijnen en hun leed, zo legden we in dit artikel uit.
Ook vanuit pro-Palestijnse hoek wordt online zo nu en dan beeldmateriaal gedeeld dat niet helemaal klopt. Door sympathisanten worden online bijvoorbeeld video's gedeeld uit de Syrische burgeroorlog en wordt beweerd dat het om Palestijnen in Gaza gaat.
"Met deze conflicten, ook bijvoorbeeld een maand geleden met Pakistan en India, wordt het gewoon steeds belangrijker dat je als nieuwsconsument weet wat je zelf kan doen om hier alert op te zijn", zegt Osieck. "Het begint eigenlijk met een gezonde dosis wantrouwen."
"Dat betekent niet dat je in allerlei complottheorieën moet geloven. Maar wel dat je bij veel filmpjes die je online voorbij ziet komen jezelf de vraag moet stellen: 'Is dit wel echt zo?' Bekijk het filmpje nog een keer rustig", adviseert Osieck. "Klopt het geluid met de video? Zijn de bewegingen van iemand wel echt menselijk, of staat een oor scheef? Dat kan je vaak nog steeds zien. En daarnaast, kijk ook naar de inhoud. Als je een toespraak van Rutte ziet en hij zegt echt iets heel geks, vraag jezelf dan ook af of dit klopt."
'Veel is nog herkenbaar'
Conflictverslaggever en onderzoeker Thomas van Linge vertelt dat bij veel AI-gegenereerde content gelukkig nog goed te herkennen is dat het om neppe beelden gaat.
"Bij Israël en Iran gingen ook beelden en informatie rond dat een Israëlisch vliegtuig zou zijn neergeschoten door Iran. Op het ene beeld zag je een gigantisch vliegtuig waar je Iraanse inwoners en masse rondom het vliegtuig zag staan. Op andere beelden kwamen er uit de staart van het vliegtuig op een heel aparte manier vuur. Je kon op die beelden best duidelijk zien dat het om AI ging."
Wéér een oorlog en wéér is het opletten: deze misleidende beelden gaan rond op sociale media
"In het geval van de Evin-gevangenis werd het volgens mij onder meer duidelijk omdat de bomen veel minder begroeiing hadden dan normaal zou zijn in deze tijd van het jaar. En in beeld stond iets van camera 07 wat natuurlijk ook best bijzonder is in het Engels voor een Iraanse gevangenis."
"Maar het was ook gewoon een hele tricky video. Het was een foto van een deur van de gevangenis een paar jaar geleden en daarna met AI bewerkt. Feit is gewoon dat het AI steeds beter lukt om dit soort dingen te maken en dat het nu dus zelfs mee is gegaan in de nieuwsstroom. En dat zal zeker niet de laatste keer zijn."
Koen Aartsma, onderzoeker internationale veiligheid bij Instituut Clingendael, benoemt hoe gevaarlijk deze ontwikkelingen kunnen zijn. "Deze informatieoorlog van beide partijen is deels voor hun eigen bevolking, maar ook zeker voor derde landen en partijen zoals hier in het westen. Dat dat nu ook met steeds betere vormen van AI gaat, zorgt ervoor dat we steeds minder goed weten wat echt is en wat niet. En dat is best gevaarlijk."
Tijdens de oorlog van de afgelopen weken tussen Iran en Israël vielen beide landen elkaar niet alleen door de lucht aan, legt Aartsma uit. "Dat is de meest opvallende oorlog die we zien. Maar daarnaast is er ook, al heel lang, een schaduwoorlog gaande met spionnen en sabotage. En dan deze informatieoorlog. Die is ook altijd gaande, maar wordt als er sprake is van dergelijke escalatie nog veel meer ook. Dat gebeurt niet alleen vanuit de beide overheden, maar ook vanuit sympathisanten."
Toenemende trend
"Het is niet de eerste keer misschien dat het gebeurt, maar het gebeurt nu wel steeds meer", zegt Aartsma. "En ik vind het zelf wel zorgwekkend dat we steeds minder goed en snel kunnen zeggen wat wel en niet waar is. We dienen daar een gezonde dosis scepsis voor aan te nemen Goed onderzoek doen kost tijd, maar tegelijkertijd willen mensen het ook snel tot zich krijgen. Daar zit een enorme uitdaging."
"Desinformatie gaat vaak sneller rond dan echte informatie. En als het dan eenmaal gefactcheckt is, of er komt een rectificatie, bereikt dit eigenlijk altijd minder mensen dan het eerste bericht. Zo wordt je toch beïnvloed. Daarnaast zit je op sociale media toch in een bubbel. Als samenleving hebben we daar wel echt een slag te slaan in hoe we dit in de toekomst verder willen vormgeven."
De raketaanvallen van Israël op Iran en andersom zorgden voor flinke frustratie bij de Amerikaanse president Donald Trump, zo zie je in onderstaande video:
Hoe zorgt RTL Nieuws voor juiste informatie?
"Bij RTL Nieuws vinden we het belangrijk om zeker te zijn van de informatie die we in onze uitzendingen en artikelen delen", zegt hoofdredacteur Ilse Openneer. "Alleen zo voldoen we aan onze kerntaak van het bieden van betrouwbaar nieuws, in een tijd waarin waarheidsvinding steeds meer onder druk staat."
"Hiervoor werken we samen met (inter)nationale persbureaus, media in verschillende landen over de hele wereld en hebben we journalisten in huis met allerlei verschillende specialiteiten. Beelden uit conflictgebieden, maar ook daarbuiten, worden uitvoerig gecheckt op echtheid voor we ermee aan de slag gaan."
"Dit kunnen we onder meer doen door bijvoorbeeld de locatie van een foto te vergelijken met de locatie op Google Maps. Of door te kijken naar kleine details in de achtergrond die iets zeggen over de tijd van het jaar, denk bijvoorbeeld aan vallende bladeren in de herfst terwijl het zomer is."
De aanvallen van Israël op Iran en andersom zorgden voor flink wat frustratie bij de Amerikaanse president Donald Trump, zo is te zien in onderstaande video:
