Waarom kritiek op Israël zo gevoelig ligt in Duitsland: 'Historische erfschuld'
De Duitse regering staat onder druk om actie te ondernemen tegen Israël vanwege de uithongering van Palestijnen in de Gazastrook. Duitsland, al tientallen jaren een van Israëls meest trouwe bondgenoten, zegt nu toch strafmaatregelen te overwegen. Al blijft kritiek leveren op Israël een zeer gevoelig punt bij ons buurland.
Toen de Duitse bondskanselier Friedrich Merz twee maanden geleden voor het eerst publiekelijk kritiek leverde op de militaire operaties van Israël in Gaza, kwam dat voor velen als een verrassing.
"Wat er de afgelopen dagen is gebeurd, lijkt mij niet langer absoluut noodzakelijk om het bestaansrecht van Israël te verdedigen en Hamas-terrorisme te bestrijden", zei Merz toen. "De burgerbevolking wordt onevenredig zwaar getroffen."
'Duitsland voelt erfschuld'
Zijn uitspraken waren zo opvallend omdat kritiek op Israël uiterst gevoelig ligt. De relatie tussen beide landen is al lange tijd bijzonder hecht. Duitsland voelt een grote verantwoordelijkheid voor de veiligheid van Israël. Het land is daarom zeer voorzichtig als het gaat om kritiek op Israël.
Die voorzichtigheid is te begrijpen vanuit de 'historische erfschuld' die Duitsers voelen als gevolg van de Holocaust, zegt Georgi Verbeeck, hoogleraar Duitse geschiedenis aan de Universiteit Maastricht en de KU Leuven. Door die systematische vervolging en massamoord van miljoenen Joden door de nazi's is het voor Duitsland 'steeds zeer moeilijk - bijna onmogelijk - geweest om scherpe kritiek op Israël te leveren', legt Verbeeck uit.
Het is daarom een bekende reflex in Duitsland: lever je openlijk kritiek op Israël of spreek je steun uit voor de Palestijnen, dan wordt je al snel een antisemiet genoemd.
"Antisemitisme wordt zodanig breed gedefinieerd dat ook kritiek op Israël er onder valt", zegt Verbeeck. Het probleem is volgens hem dat dit het debat vertroebelt. "Dat kritiek op Israël soms vanuit antisemitische vooroordelen kan voortkomen, betekent niet dat dit noodzakelijk altijd zo het geval is. Het verwijt van antisemitisme wordt een strategie en een moreel sterk politiek wapen."
Van staatsbelang
Hoe zeer de Duitsers zich verbonden voelen met Israël, bleek wel uit een toespraak van voormalig bondskanselier Angela Merkel. Het verdedigen van het bestaansrecht van de staat Israël is voor Duitsland Staatsräson (van staatsbelang), zei Merkel in 2008 in de Knesset, het Israëlische parlement.
Dat standpunt is nadien herhaald door haar opvolgers Scholz en Merz. Hierdoor lijken de twee landen meer verbonden dan ooit en is kritiek uit den boze.
Maar hoe lang is dat vol te houden, wanneer mensen in Gaza omkomen door de honger vanwege de blokkade van voedsel en noodhulp door Israël? De beelden van uitgemergelde mensen, onder wie kleine kinderen, maken wereldwijd veel los. Ook in Duitsland.
Het gevolg: de internationale druk op bondskanselier Merz neemt toe om strafmaatregelen te nemen tegen de Israëlische regering. Ook in eigen land spreken steeds meer politici zich kritisch uit en pleiten voor sancties of een wapenverbod.
Duitsland weigerde eerder deze maand een gezamenlijke verklaring van westerse landen te tekenen waarin stond dat de oorlog in Gaza direct moet stoppen. Ook houdt de Duitse regering EU-sancties tegen, zoals het stopzetten van financiële steun voor Israëlische start-ups.
Maar inmiddels is wel een koerswijziging zichtbaar. Zo zei Merz dit weekend dat Duitsland bereid is de druk op te voeren op de Israëlische premier Netanyahu als de humanitaire situatie in Gaza niet verbetert.
Maandag zei Merz dat de Duitse regering ook zijn standpunt over het opschorten van het handelsdeel van het verdrag tussen Israël en de EU - iets waar Nederland voor pleit, maar wat Duitsland tot op heden niet wil - momenteel heroverweegt.
Demissionair Buitenlandminister Caspar Veldkamp pleit voor het opschorten van het handelsverdrag, zei hij gisteren:
"Omdat het extreme geweld in Palestina en Gaza niet langer meer vanuit het perspectief van de Duitse geschiedenis bekeken kan worden, begint zich toch een lichte kentering in de Duitse houding af te tekenen", zegt hoogleraar Verbeeck.
Hij wijst daarbij op de groeiende onvrede onder de Duitse bevolking, en ook de Duitse media, die door de dramatische situatie in Gaza steeds openlijker kritisch durven te zijn tegenover Israel.
Verbeeck: "Bij een steeds groter wordende groep van mensen, met name jongere kiezers en Duitsers met een migratieachtergrond, begint het historische referentiepunt van 'Nie wieder Auschwitz' (nooit meer concentratiekampen zoals Auschwitz) aan kracht in te boeten."
Merz wil bezoek afwachten
Of dat alsnog zal leiden tot sancties is nog de vraag. Merz zegt eerst het beoogde bezoek van de buitenlandministers van Duitsland, Frankrijk en het VK aan Israël te willen afwachten voordat hij eventuele vervolgstappen neemt. Dat bezoek vindt naar verluidt morgen plaats.
Wapenpartners
Duitsland is ook een belangrijke wapenleverancier van Israël. Het land schroefde de export van wapens naar Israël stevig op sinds de terreuraanval van Hamas van 7 oktober 2023. Tot en met mei dit jaar ging het om ruim 485 miljoen euro aan wapens en militair materieel, zo maakte het Duitse parlement vorige maand bekend.
Het gaat onder meer om wapensystemen, vuurwapens, munitie, uitrusting voor het leger en de marine, elektronische apparatuur en speciale pantservoertuigen. Duitsland was de afgelopen jaren goed voor circa 30 procent van de Israëlische import van grote wapens, en is daarmee na de VS de tweede grootste wapenleverancier van Israël.
Andersom is Duitsland tegenwoordig ook wapenklant van Israël. De Duitsers zijn onder andere bezig met de aanschaf van een hypermodern Arrow-raketschild ter waarde van 3,2 miljard euro - de grootste defensiedeal in de geschiedenis van Israël.
