Nieuwe cijfers RIVM: hittesterfte sterk afgenomen maar risico extreem hete dagen onderschat
De sterfte tijdens hete dagen is sinds 2010 sterk gedaald, zo blijkt uit nieuwe cijfers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Was het aantal sterfgevallen door hitte tijdens de eerste tien jaar van deze eeuw naar schatting nog 7000, in de tien jaar daarna is dat aantal gedaald tot 4300. Maar op echt extreem hete dagen is het risico op sterfte nog altijd flink aanwezig.
Tijdens de hoge temperaturen in 2019, toen het voor het eerst 40 graden werd in Nederland, stierven er bijna 150 mensen extra. Op geen enkele andere zomerdag in de onderzochte periode gebeurde dit.
Dat blijkt uit een evaluatie van het Nationaal Hitteplan. Dat plan fungeert als waarschuwingssysteem, zodat mensen en organisaties kwetsbare groepen beter kunnen ondersteunen.
Sterfte per dag
Dat hitte slecht is voor de gezondheid, is wel bekend. En ook dat hogere temperaturen tot meer sterfte leiden. Daarom heeft Nederland sinds 2007 een Nationaal Hitteplan, dat voor het eerst in 2010 werd geactiveerd. Om dit Hitteplan te kunnen evalueren, heeft het RIVM de periode sinds 2010 vergeleken met de tien jaar daarvoor.
Voor het eerst is daarvoor gekeken naar de sterftecijfers van alle afzonderlijke dagen in de periode 2000 – 2019, in combinatie met de temperatuur op die dagen. Daaruit bleek dat de sterfte tijdens hete dagen sinds 2010 sterk is gedaald.
De toenemende bewustwording over de risico’s van hitte lijkt hiervoor de reden te zijn, zeggen de onderzoekers. Maar dat dit vooral komt door het Nationaal Hitteplan, is niet helemaal met zekerheid te zeggen, concluderen ze.
Hittegolven 2003 en 2006
Ook andere factoren zijn mogelijk van invloed. "Zo was er veel (media)aandacht voor de hittegolven in 2003 en 2006, die een van de langste en meest intense in Nederland waren. Het kan zijn dat mensen en organisaties zich sindsdien bewuster zijn van de gevaren van hitte", aldus het RIVM-rapport.
Het risico om te sterven tijdens hitte daalde vooral onder ouderen, vrouwen en mensen die in buurten wonen met veel lage inkomens. Ook onder mensen boven de 90 daalde het risico, maar bleef het geschatte aantal doden in beide perioden wel gelijk. Dat komt omdat er door de vergrijzing meer 90-plussers zijn.
Tegelijk zagen de onderzoekers dat de sterfte tijdens de echt extreem hete dagen in 2019 flink verhoogd was. In die zomer was de heetste dag ooit gemeten in Nederland: het werd op meerdere plekken warmer dan 40 graden.
40,7 graden
Op 25 juli 2019 werd het nationale hitterecord verbroken en werd het op meerdere locaties boven de 40 graden. Het nationaal temperatuurrecord van 40,7 graden werd gemeten in Gilze-Rijen. Ook de dagen ervoor en erna was het heet, met temperaturen van 37 tot 39 graden.
Een dag later, op 26 juli, bleek het aantal sterfgevallen flink hoger dan ooit tevoren op een zomerdag. Zijn er gemiddeld in Nederland in de zomerperiode (mei-september) dagelijks bijna 400 sterfgevallen, die dag waren het er 549, dus bijna 150 doden meer dan gemiddeld.
En dat is een uniek cijfer. "Geen enkele andere dag in de zomer periode 2000 – 2019 lag het sterftecijfer boven de 500", zegt onderzoeker Jochem Klompmaker van het RIVM. Dit is zorgelijk, omdat door klimaatverandering de hitte nog flink kan toenemen.
Vergrijzing
Europa is het snelst opwarmende continent op aarde. En door vergrijzing komen er steeds meer kwetsbare ouderen bij. "Maatregelen om gezondheidsproblemen door hitte te verminderen, blijven dus noodzakelijk", concludeert het RIVM.
Hitte in de toekomst
Volgens de klimaatscenario's voor Nederland neemt het aantal tropische dagen van boven de 30 graden toe. Maar met hoeveel, is sterk afhankelijk van de snelheid waarmee klimaatverandering wordt tegengegaan.
Als de uitstoot van broeikasgassen flink daalt, en de wereld houdt zich aan het Klimaatakkoord van Parijs, stijgt het aantal tropische dagen van gemiddeld 5 nu naar 9 per jaar rond 2100.
Maar als de uitstoot de komende decennia nog sterk stijgt, neemt het aantal tropische dagen toe naar gemiddeld 30 per jaar. Ook komen dagen met 40 graden dan bijna elk jaar voor (Bron: klimaatscenario’s KNMI).
Het is overigens een misverstand dat het bij sterfte door hitte alleen om ouderen gaat, die anders sowieso binnen enkele dagen of weken zouden overlijden. Er zitten ook kerngezonde 70'ers en 80'ers bij, die anders nog tien of twintig jaar door zouden kunnen leven.
"Als het om mensen zou gaan, die sowieso zouden sterven, zouden we in de dagen na de hitte een ondersterfte in de cijfers moeten zien", zegt projectleider Werner Hagens van het RIVM. "Want in die dagen erna zouden er dus relatief minder mensen overlijden, omdat ze al wat eerder gestorven zijn. Maar dat zien we niet terug in de cijfers."
De ene dag voelt 27 graden heel anders dan de andere dag en dat heeft alles te maken met hittekracht. Hoe dat zit, laten ze in deze video zien:
