Ook ING voor de rechter om klimaat, dit is waar het om gaat
Milieudefensie sleept ING voor de rechter om het bedrijf op die manier te dwingen de uitstoot te verlagen. Als het aan de belangenorganisatie ligt, stoten ING én de bedrijven die het financiert in 2030 nog maar de helft van de uitstoot van 2019 uit. De zaak staat niet op zichzelf. Wereldwijd worden er veel rechtszaken over het klimaat gevoerd. Zes vragen en antwoorden.
1. Waar draait deze zaak precies om?
Het belangrijkste is de eis van Milieudefensie: een halvering van de CO2-uitstoot van ING in 2030. En dan ten opzichte van 2019. En het gaat niet alleen om de uitstoot van de bank zelf, maar ook om die van bedrijven waar de bank zaken mee doet.
Dat laatste is vooral van belang vanwege de banden van ING met de olie- en gasindustrie, al jaren een doorn in het oog van Milieudefensie. "Of je nu zelf naar olie boort, of voor de boor hebt betaald, in beide gevallen draag je een verantwoordelijkheid voor de klimaatcrisis waar we nu in zitten", aldus directeur Donald Pols van de beweging.
De maatregelen die ING zelf neemt om de uitstoot de verminderen, worden omschreven als 'muizenstapjes'. Milieudefensie wordt naar eigen zeggen gesteund door duizenden mensen en wijst er fijntjes op dat het in 2021 een vergelijkbare zaak won tegen oliereus Shell.
De bank erkent in een reactie dat het inderdaad meer activiteiten financiert die niet duurzaam zijn, dan wel. "Een afspiegeling van de wereldeconomie", verweert de bank zich. ING laat verder weten dat het kennis heeft genomen van de aankondiging van de rechtszaak en verwijst verder vooral naar de onlangs aangescherpte eigen klimaatdoelen.
2. Hoeveel klimaatrechtszaken worden er gevoerd?
Er zijn inmiddels duizenden rechtszaken (geweest), waarbij mensen en organisaties een strengere klimaataanpak eisen. Het vaakst worden overheden aangeklaagd, maar ook bedrijven staan soms terecht.
En een enkele keer stapt zelfs een overheid naar de rechter. Zo heeft de Amerikaanse staat Californië in september vorig jaar vijf grote oliemaatschappijen voor de rechter gedaagd, waaronder Shell, omdat de bedrijven gelogen zouden hebben over de risico's van fossiele brandstoffen.
Er zijn websites die het aantal rechtszaken bijhouden, bijvoorbeeld Climate Change Litigation Databases.
3. Waarom stappen zoveel mensen naar de rechter?
De mensen die naar de rechter gaan, vinden dat er meer moet worden gedaan om klimaatverandering tegen te gaan. Dit was al zo bij de eerste belangrijke klimaatrechtszaak: die van Urgenda tegen de Nederlandse Staat. Deze rechtszaak begon in 2015 en eindigde uiteindelijk bij de Hoge Raad.
Deze zaak leidde tot een 'explosie van klimaatzaken' in andere landen. Mensen raakten geïnspireerd door de rechtszaak in Nederland. Ook de zaak die Milieudefensie tegen Shell voerde, leidde tot veel vragen uit andere landen.
Op de klimaattop in Glasgow, in 2021, kwam Milieudefensie zelfs met een handleiding: "Hoe je van een bedrijf als Shell kunt winnen." Shell is in hoger beroep gegaan, de hoorzittingen zijn waarschijnlijk in april.
Dat zoveel mensen naar de rechter stappen, laat zien hoe ontevreden vooral de jonge generatie is over westerse landen, zegt Christina Eckes, hoogleraar van het Amsterdam Centre for European Law and Governance. "Deze landen doen hun huiswerk niet goed genoeg, om veilig te stellen dat de aarde met niet meer opwarmt dan 1,5 graad. Voortdurend zijn er nieuwe rapporten die aantonen dat de EU, maar ook landen als de VS, Japan, Zuid-Korea en Australië bijvoorbeeld, onvoldoende doen."
In onderstaande video praten we je door het meest recente - alarmerende - klimaatrapport van de Verenigde Naties heen.
4. Worden de meeste klimaatrechtzaken gewonnen of verloren?
De meeste zaken worden verloren. Maar volgens Laura Burgers, jurist van de Universiteit van Amsterdam, worden er wel steeds meer zaken gewonnen. Tot nu toe gingen veel zaken over de aanpak van de oorzaak van de opwarming van de aarde, de CO2-uitstoot.
Maar, stelt Burgers, nu is de verwachting dat er ook meer zaken komen over 'adaptatie', oftewel de mate waarin landen zich aanpassen aan de gevolgen van de opwarming. Zo stapte Greenpeace recent samen met acht inwoners van Bonaire naar de rechter, om van de Nederlandse overheid te eisen dat Bonaire beter beschermd wordt tegen die gevolgen, zoals zeespiegelstijging.
5. Wie stappen er eigenlijk naar de rechter?
Het gaat volgens Burgers vooral om 'jongeren, inheemse volkoren of juist ouderen: degenen die het hardst geraakt worden stappen vaak naar de rechter'. Vaak worden ze bijgestaan door een milieuorganisatie.
Zo lopen er op dit moment verschillende zaken bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Een daarvan is aangespannen door een groep Zwitserse vrouwen, voor een deel boven de 75 jaar oud. Zij betogen dat toenemende hitte gevaarlijk is voor ouderen.
Een andere zaak bij dit Hof betreft een groep Portugese jongeren, die vanwege bosbranden in hun land aan den lijve ondervinden wat de gevolgen van klimaatverandering kunnen zijn. Bij die zaak zijn tientallen landen aangeklaagd, waaronder Nederland, die in hun ogen te weinig doen om de opwarming van de aarde tegen te gaan.
Een uitspraak bij het Europese Hof wordt in juni verwacht. Mocht het Hof de vrouwen en jongeren gelijk geven, dan heeft dit volgens juristen gevolgen voor tientallen landen die bij het mensenrechtenverdrag zijn aangesloten.
6. Gaan rechters niet veel te veel op de stoel van de politiek zitten?
Dat is wel het argument dat bedrijven en overheden vaak als verweer opvoeren. Volgens oud-minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat was dat destijds de reden om naar de Hoge Raad te stappen bij de Urgenda-zaak. "We willen in hoogste instantie weten of de rechter op de stoel van de politiek kan gaan zitten", zei Wiebes in 2019.
Maar tijdens verschillende rechtszaken werd dat argument van tafel geveegd. Het Gerechtshof gaf in de Urgendazaak aan dat Nederland zich gebonden had aan internationale verdragen, die rechtsgeldig zijn en dus juridisch getoetst kunnen worden door de Nederlandse rechter.