Jeroen was een verwarde man: 'Ik trek nu aan de bel als er een psychose aankomt'

Op een terras in de zon vertelt Jeroen over zijn leven. Hij woont samen met zijn vrouw en dochter in een rijtjeshuis in Arnhem. Zijn vrouw en hij hebben allebei een baan, dochter Suze (10) gaat naar school. Niks aan de hand, zou je denken. Maar dit doorsnee gezinsleven is voor hem helemaal niet vanzelfsprekend. Hij kreeg verschillende psychoses. Vijf, om precies te zijn.

Van het erf getrapt

Zijn eerste was op zijn achttiende, op weg naar een militaire keuring in Groningen. "In de trein dacht ik dat ik met mijn energie de trein kon besturen. Tijdens de keuring sloeg ik wartaal uit. Ik kreeg meteen een stempel: ongeschikt." Die nacht ging het nog verder mis. Het was november en het regende. "In een waan rende ik zonder jas naar buiten."

"Na vijftien kilometer was ik verkleumd. Op een boerenerf stond een auto, daar probeerde ik te schuilen. De boer kwam zijn huis uit en stond op een gegeven moment in de deuropening van de stal. Ik leunde hulpeloos tegen hem aan en voelde de warmte die uit de stal kwam. Hij joeg me van zijn erf, maar ik bleef terugkomen. Hij belde de politie. Niet veel later zat ik met zo'n aluminium deken in de politieauto. Daarna belandde ik in de isoleercel op een paaz, de psychiatrische afdeling van het ziekenhuis."

20.000 acute gevallen

Nederland telt ongeveer 250.000 tot 300.000 mensen met een ernstige psychische aandoening. Zo'n 20.000 mensen uit deze groep verkeren in 'acute zorgnood'.

Vorige week verscheen een rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Die concludeert dat ons zorgsysteem de veiligheid van psychiatrische personen, en die van hun omgeving, niet goed waarborgt. "Zorgverleners hebben onvoldoende zicht op de veiligheidsrisico's", stelt de raad. Dat komt omdat ze met verschillende systemen werken om gegevens vast te leggen. "Door deze versnippering van informatie bij verschillende partijen ontstaat er geen compleet beeld van de patiënt om de juiste hulp te kunnen bieden."

Compleet verdoofd

Drie weken was hij compleet verdoofd en van de wereld. Vier maanden zat hij opgesloten. De oorzaak? Zijn moeder, zijn zielsverwant, was overleden aan darmkanker. Met zijn vader kon hij het niet goed vinden. Hij had tentamens, zijn broer was opgenomen. "Stress, angst, woede. Er zat zoveel spanning in mijn lijf. Twee weken lang deed ik 's nachts geen oog dicht. Ik kon het niet meer bolwerken, dat gepieker. Nu kwam het eruit."

In de kliniek leerde hij twee belangrijke lessen: andere mensen verander je niet, je kunt alleen jezelf veranderen. En: waar je aan begint, maak je af. Eenmaal thuis had hij geen school, geen werk en geen grip meer op het leven. "Als je niks doet, krijg je een uitkering en kom je vanzelf langs de zijlijn te staan. Dan ben je alleen nog maar patiënt. Dat wilde ik niet." Met de lessen van de kliniek in zijn achterhoofd lukte het hem de havo af te maken en te gaan studeren.

Rampjaar

Maar zes jaar later ging het weer mis, zijn vriendin die hem door alles heen had gesleept, maakte het na zes jaar uit. En vijf jaar daarna kreeg Jeroen weer een psychose. Zijn vierde psychose kreeg hij in 2005. Dit jaar noemt hij een rampjaar. "Ik was aan het afstuderen voor SPH toen het misging. De vriendin die ik toen had pleegde zelfmoord tijdens mijn herstel, na een opname van twee, drie maanden. Het was alsof een bom in mijn hart ontplofte en ik daardoor totaal versplinterd was. Daar ging ik weer, dit was een hele heftige."

Het jaar erop was voor hem een topjaar. In de week dat hij afstudeerde, vond hij een baan als hulpverlener. Zijn vader trakteerde hem op een reis. Tijdens de georganiseerde rondreis door IJsland leerde hij zijn vrouw Aukje kennen, zij was mee als kok en chauffeur. "Vanaf dag één dat zij na die reis bij mij voor de deur stond, hadden we lol. Dat jaar organiseerde ik een 'Het leven is leuk-feest'.

In drie dagen knetterpsychotisch

Het ging lang goed, maar in 2011 ging het wéér mis. Deze psychose had misschien wel de grootste impact op zijn leven. Jeroen was inmiddels getrouwd met Aukje, ze hadden dochter Suze, die toen drie was. "Ik had veel last van de bijwerkingen van de medicijnen tegen stemmingswisselingen en sliep slecht, een teken dat het niet goed ging. Mijn werk ging goed, thuis ging het goed, dus ik wilde afbouwen."

Samen met de psychiater stelde hij een plan op. "Ik had al mijn hulpverleners gepositioneerd en een crisisplan gemaakt voor als het niet goed zou gaan. Heel rustig, volgens plan, bouwden we af." Dat ging goed, tot Jeroen na zijn werk zijn auto niet meer kon vinden. "Ik dacht dat die gestolen was. In drie dagen ging ik van normaal, naar verward, naar knetterpsychotisch." Hij vertelt het rustig en neemt nog een slok van zijn cappuccino.

In de isoleercel

In zijn waan voelde hij een verbond met zijn dochter. "Onze energieën waren hetzelfde. Omdat mijn vrouw dat niet zou begrijpen, deed ik de keukendeur op slot toen ik daar met mijn dochter zat. Ik deelde een mandarijntje met haar terwijl mijn vrouw op het glas van de deur bonkte. Ik was rustig, maar mijn vrouw omschreef later dat het leek alsof ik demonisch uit mijn ogen keek. Ze kon me niet bereiken en belde de politie. Weer belandde ik in de isoleercel."

Deze keer waren de gevolgen als een aardverschuiving. Zijn relatie veranderde. "Mijn vrouw is bang dat het nog een keer gebeurt. Ik was er vorige keer van overtuigd dat het niet meer zou gebeuren. Ik weet dat het misschien nooit overgaat, maar ik weet ook dat ik na zo'n psychose weer herstel. Als ik nu slecht slaap en ik een psychose voel aankomen, trek ik aan de bel."

In 12 minuten gaat het mis

Niet iedereen begrijpt Jeroen. Een psychose is dan ook moeilijk uit te leggen. Familie, vrienden, maar ook de politie heeft moeite met het omgaan met verwarde mensen. Daarom ontwikkelde Jeroen samen met KRO/NCRV's De Monitor het Virtual Reality-project 'De verwarde man'. Al zijn psychoses, maar vooral de laatste uit 2011, zijn als inspiratie gebruikt.

In twaalf minuten zie je hoe een man in zijn woonkamer zit met de tv aan. Op het scherm een nieuwsbericht met de iconische foto van de tweejarige Syrische jongen Aylan, die in de branding van de kust van het Turkse Bodrum ligt met zijn gezicht naar beneden en zijn armpjes langs zijn lichaam. De man murmelt 'Ik móet iets doen'. Een normale gedachte, maar langzaam gaan die gedachtes met hem aan de haal en gaat het helemaal mis.

'Welkom terug in de werkelijkheid'

Met de koptelefoon en de VR-bril op word je in de virtuele omgeving gezogen. Daar zie je hoe de man zijn hele inboedel naar de garage schuift, om die de volgende dag te verkopen. Een vrouwelijke stem klinkt van ver 'Jeroen, wat ben je aan het doen?' Heel even krijg je een kijkje in het brein van Jeroen. Een héél klein beetje begrijp je hoe het is een verwarde man te zijn. Met deze VR-ervaring maakt Jeroen psychoses inzichtelijk voor de buitenwereld.

Zijn psychoses worden zijn werk. Als coach en medewerker van PsychoseNet helpt hij anderen. "Ik zou nooit kunnen werken voor een bedrijf dat zegt 'we hebben dit jaar 20 procent meer winst gemaakt. Ik wil écht contact met mensen." Daarom gaat hij de boer op en organiseert hij VR-workshops. Hij deelt zijn ervaringen met politie, tbs-klinieken, maar ook met gewone mensen die willen weten hoe het is 'verward' te zijn.

Dochter weet nu hoe het is

Delen is helen, antwoordt hij op de vraag hoe het is zijn waan keer op keer mee te maken. "Wat ik toen niet uit kon leggen aan mensen, kan ik nu uitleggen. Dat is een opluchting. Het ontlaadt. Toen mijn dochter acht jaar was, heeft ze de bril voor het eerst op gehad. We zaten op de bank, ze onderging het gewoon. Eindelijk kon ik haar uitleggen: zo ging het toen, in papa's hoofd."

Bang om een terugval te krijgen is hij niet. "Om dat te voorkomen geef ik vroeg aan wat ik nodig heb. Pas nog had ik veel last van een familielid. Ik ben naar de politie gegaan, heb mijn verleden verteld en gezegd dat dit een psychose zou kunnen uitlokken. Door interventie van de politie heb ik weer rust en geen angst weer een waan te krijgen."

Niet willen genezen

Psychiatrische patiënten moet je volgens Jeroen niet willen genezen. "Je kan mij niet beter maken, dat moet je ook niet willen. Na een psychose moet je dat trauma niet willen wegpoetsen, maar je moet leren omgaan met deze nieuwe versie van jezelf."

Nieuwsberichten over verwarde mensen raken hem niet. Wel wordt hij pissig van politici die een wet willen aannemen om verwarde personen gedwongen op te nemen voor observatie. "Wat een flutoplossing. Dit raakt me echt. Een gedwongen opname kost zo'n 50.000 euro. Als ik voel dat het misgaat, vraag ik direct om hulp. Hierdoor bespaar ik de samenleving een halve ton. Maar nu werkt de zorg zo dat je pas een vergoeding krijgt als je een diagnose hebt, of als het misgaat. Ik pleit voor investering in preventie, zodat psychiatrische patiënten ondersteund worden vóór ze echt ziek worden. Voorkomen is echt beter dan genezen. Voor iedereen."