Avondklok invoeren: hoe effectief is die zware maatregel?

1. Wat is het nut van een avondklok?

Nederland zit al in lockdown, maar experts hebben toch ernstige zorgen: het huidige pakket maatregelen heeft te weinig effect. Het R-getal ligt onder de 1, waardoor de besmettingen langzaam maar zeker afnemen. Maar omdat de meer besmettelijke Britse en Zuid-Afrikaanse mutaties van het coronavirus ook in ons land rondwaren, is de vrees dat de besmettingen weer toenemen. 

Experts van het Outbreak Management Team (OMT) zeggen dat de teugels verder moeten worden aangetrokken. Zij vrezen voor een derde golf in maart. Mogelijk zitten we tot de lente in deze situatie, of tot voldoende mensen gevaccineerd zijn.

Maar welke opties heeft het kabinet nog om het aantal besmettingen terug te dringen? Je kunt denken aan een verbod op visite thuis, meer reisbeperkingen en dus een avondklok. CDA-minister Wopke Hoekstra zegt dat 'een heel groot gedeelte van de gereedschapskist al op tafel is gegooid'. "We hebben niet zoveel meer. We zitten de komende dagen nog in dat moeilijke proces. Een avondklok is een zeer zwaar middel. Dat betekent: je wilt echt heel goed bepalen of dit nodig is en proportioneel."

Coronaminister Hugo de Jonge zegt dat alle opties op tafel liggen. "We kunnen ons nu echt geen taboes veroorloven."

2. Een avondklok: hoe zou die eruit moeten zien?

In het Catshuisberaad, waar een deel van het kabinet en het RIVM samenkomen, heeft in december een 'discussiestuk' op tafel gelegen van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) over de avondklok. "Alleen noodzakelijke reizen zijn toegestaan", staat in het document.

In dat advies staat dat de avondklok tussen 20.00 uur en 04.00 uur geldt. Je mag alleen de straat op met een geldige reden, zoals je werk, medische hulp of als je een aangelijnd dier uitlaat. Ook voor noodzakelijke reizen en calamiteiten geldt een uitzondering. En of de supermarkt nog open blijft na 20.00 uur, is nog onbekend.

3. Wat is er eigenlijk op tegen?

De Tweede Kamer sprak zich eerder uit tegen een avondklok. Binnen de coalitie ligt het ook moeilijk: VVD, CDA en ChristenUnie wijzen de maatregel niet af, maar een avondklok ligt moeilijk bij D66.

Er zijn ook flink wat bezwaren. Allereerst: het ligt gevoelig. De laatste keer dat er hier een landelijke avondklok gold, was in de Tweede Wereldoorlog. Toen voerde de Duitse nazi-bezetter de 'spertijd' in.

Maar het belangrijkste: hoe ga je het handhaven? De Nederlandse BOA Bond stelt dat ze nu al te veel meldingen binnenkrijgen om te kunnen nagaan. Ook politiebonden ACP en NPB staan niet te trappelen: een avondklok gaat een forse aanslag worden op de organisatie van de politie, stelt de ACP. "Handhaven op incourante uren, fors meer nachtdiensten, dat trekt een wissel", zegt voorzitter Gerrit van de Kamp.

Maar de politie zelf zegt voorbereid te zijn, mocht de avondklok komen. "Het zal een flinke klus worden. Wij kunnen onze roosters op korte termijn aanpassen", zegt een woordvoerder. Ander werk zal wel op een laag pitje komen. "Kleinere zaken, preventie in de wijk. Dat zal even blijven liggen. Er moeten strengere keuzes gemaakt worden."

De 25 burgemeesters die samen het Veiligheidsberaad vormen willen een goede onderbouwing horen van de voordelen van een avondklok. Sommige burgemeesters zijn ronduit tegen. 

Sommigen, zoals Lucas Bolsius van Amersfoort en Marjan van Kampen van Schagen, zijn ronduit tegen. Zo zegt Bolsius dat dit niet het juiste moment is. "Het is niet passend. De besmettingsaantallen dalen, ook in Amersfoort. Mensen moeten naar buiten kunnen om gezond te blijven."

4. Hoe effectief is het invoeren van een avondklok?

Een antwoord op deze vraag is lastig te geven. Vorige week vertelden experts van het RIVM dat zij in tegenstelling tot de effectiviteit van andere maatregelen géén berekeningen kunnen maken over de effectiviteit van deze maatregel, omdat ze te weinig gegevens hebben om dat goed in te kunnen schatten. De modellen bevatten geen gegevens over de tijdstippen waarop mensen elkaar ontmoeten. Daardoor valt niet te zeggen hoeveel contacten er door een avondklok voorkomen zouden worden, en of het R-getal omlaag zou gaan. 

Toch denkt het OMT dat een avondklok wel effect kan hebben. "De avondklok is een zeer ingrijpende maatregel, maar wel een manier om het aantal contactmomenten, met name onder jongeren, te beperken", stond in recent een advies.

Bekijk ook: Miljarden aan coronasteunpakketten, waar komt dat geld vandaan?

5. Wat weten we over het effect in andere landen met een avondklok?

Onder meer Spanje, Frankrijk en België hebben deze maatregel ingevoerd. In Frankrijk is er al maanden een avondklok, met wisselende tijden. Nu geldt-ie zelfs vanaf 18.00 uur. Of de avondklok effectief is in Frankrijk, is niet hard te zeggen. De Franse premier Jean Castex stelt dat in een aantal departementen met de avondklok het aantal nieuwe besmettingen omlaag gaat. Maar die cijfers gaan omlaag door een pakket aan maatregelen. Aantonen welk aandeel de avondklok daarin heeft, kan niet.

Bij de zuiderburen mogen mensen sinds 19 oktober tussen 00.00 uur en 05.00 uur niet op straat komen. En die avondklok heeft invloed, zegt de Vlaamse viroloog Marc Van Ranst. "Voor sommigen is het heel vervelend. Alle dingen die we leuk vinden, worden moeilijker. Maar dat is spijtig genoeg, zo kort mogelijk, ook de bedoeling", zegt Van Ranst.

Door de avondklok kan de politie makkelijker handhaven, vertelt hij. "Het valt op wanneer je dan op straat bent. Dat maakt dat bijvoorbeeld jongeren minder snel naar illegale feestjes zullen gaan."

Wat het effect van enkel de avondklok is, is volgens hem lastig te zeggen. "Je kunt niet één van de maatregelen noemen. Het is een totaalpakket dat je moet evalueren en wat moet werken. Het is best een klus om de juiste balans te vinden." 

Dus al met al: het is lastig om echt een vergelijking te maken, want in die landen gelden er ook weer andere maatregelen. Zo zijn in Frankrijk in België de scholen open. Politici in Nederland wachten nu op het OMT-advies over de avondklok, dat mogelijk morgen komt. De eerstvolgende mogelijkheid dat de Tweede Kamer over de avondklok kan praten is dan woensdag.