Tijd dringt voor nieuwe atoomdeal Iran en VS: 'Spel wordt hoog gespeeld'
Het is een wedstrijd naar elkaar staren en wie knippert er het eerst? Zo omschrijven deskundigen de onderhandelingen over het atoomakkoord tussen Iran en de Verenigde Staten. Dat akkoord moet voorkomen dat Iran in het geheim een kernwapen ontwikkelt. Vijf vragen over deze omstreden deal.
1. Wat is het atoomakkoord ook alweer?
Het werd gezien als een grote doorbraak: het atoomakkoord, dat in 2015 van kracht werd. Het akkoord werd getekend door Iran, de Verenigde Staten, China, Rusland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland.
In het akkoord beloofde Iran om fors minder uranium te verrijken. Dat is nodig voor het maken van kernwapens, maar Iran zei het alleen nog te gebruiken om energie op te wekken. Ook werden kernreactoren gesloten en kreeg het land meer controles van het Internationaal Atoomagentschap. In ruil daarvoor werden sancties, die het land eerder opgelegd had gekregen, deels opgeheven.
Maar president Trump vond dat zijn voorganger Obama een slechte deal had gesloten en trok zich in 2018 eenzijdig terug. Iran kreeg weer zware economische sancties opgelegd. Zo mogen bijvoorbeeld ook andere landen nu niet met Iran handelen.
Begin vorig jaar, nadat een Iraanse generaal bij een Amerikaanse raketaanval werd gedood, liet Iran weten zich niet meer aan de deal te houden en weer door te gaan met het verrijken van uranium.
2. Waarom zitten Iran en de Verenigde Staten nu weer met elkaar om tafel?
De Amerikaanse president Joe Biden zei tijdens zijn verkiezingscampagne dat hij het akkoord weer nieuw leven in wil blazen. Sinds april zijn er weer nieuwe onderhandelingsrondes begonnen. Deze week spreken de partijen elkaar in Wenen.
"De druk op de Verenigde Staten is groot. Als Iran zomaar wegkomt met het verder verrijken van uranium, dan zouden andere landen zoals Saoedi-Arabië, Jordanië en Turkije ook wel eens kunnen volgen", legt kernwapenexpert Sico van der Meer uit.
En dat kan voor Europa ook gevaarlijk zijn. "Je wil geen nucleaire dreiging in je achtertuin." Rusland, China, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zitten bij deze gesprekken aan tafel, met de EU als bemiddelaar.
Keihard optreden zoals Trump, dat wil Biden niet. Volgens Van der Meer kiest hij liever de weg van de diplomatie.
3. Toch gaan de onderhandelingen moeizaam, waardoor komt dat?
De onderhandelaars denken dat het herstellen van het akkoord haalbaar is, maar de partijen staan nog wel ver uit elkaar. "Iran speelt hoog spel. Zij willen alleen meedoen aan de deal als eerst alle economische sancties van tafel gaan", zegt van der Meer.
Iran is volgens hem bang om gezichtsverlies te lijden. "Het land heeft steeds gezegd: de Verenigde Staten zijn niet te vertrouwen. Als ze nu in hun ogen buigen voor die grootmacht, dan verliezen ze hun geloofwaardigheid."
De bal ligt volgens hem nu vooral bij de VS, want die stapte als eerste uit de deal. "Maar de VS zegt tegen Iran: jullie zijn nu in overtreding, daar moeten jullie eerst mee stoppen." Daarbij kan Biden niet zomaar alle sancties weer opheffen, omdat er vanuit Amerika zelf weinig steun voor is. "De publieke opinie is erg tegen Iran, dus zal Biden het voorzichtig aan moeten pakken."
4. Toch moeten de landen ook haast maken, hoe zit dat?
Deze deal staat extra onder druk, omdat er 18 juni verkiezingen zijn in Iran. Dan wordt er een opvolger voor de zittende president Rouhani gekozen. Hij promootte het atoomakkoord altijd. De verwachting is dat hij wordt opgevolgd door een hardliner, die mogelijk minder geïnteresseerd is in een deal met de Verenigde Staten.
"Het moet echt nu gebeuren." Sico van der Meer denkt dat de kans op een succesvol akkoord nu het grootste, omdat de druk dus extra hoog is. Toch kan ook deze deal belangrijk zijn voor een nieuwe president, om de Iraanse economie weer uit het slop te trekken.
5. Hoe gevaarlijk is Iran als er nu geen deal gesloten wordt?
Iran gaat verder met het verrijken van uranium en houdt sinds een paar maanden sommige controles van het Internationaal Atoomagentschap tegen. Toch verwacht Van der Meer niet dat Iran binnen korte tijd een kernwapen heeft.
"Het kost heel veel tijd om een atoombom te maken. En die moet je testen en vervolgens een heel arsenaal aanleggen, zo ver is Iran nog lang niet."
Ze liggen onder een vergrootglas en zodra duidelijk zou worden dat ze kernwapens maken, dan zou volgens hem de VS direct militair ingrijpen.
Toch benadrukt hij dat dit akkoord belangrijk is, ook als signaal naar de rest van de wereld. Of ze er deze week uit zullen komen blijft nog spannend. "Voorlopig staren ze nog naar elkaar, beiden knipperen niet."