Vaak strafbaar, zelden bestraft: de ongevraagde dickpic

Precies één veroordeling, vond strafrechtadvocaat Leonie van der Grinten, toen ze op zoek ging naar rechtszaken over de beruchte dickpic. "Dan heb ik het wel over zaken waarin twee volwassenen betrokken zijn. Het was een zaak uit 2014", zegt ze, "waarin het slachtoffer herhaaldelijk aangaf: kap hier alsjeblieft mee. Maar de veroordeelde had daar kennelijk geen boodschap aan."

Dat terwijl het wel strafbaar is, legt ze uit. "Artikel 240 lid 2 stelt dat het ongevraagd sturen van een dickpic strafbaar is als degene die het stuurt weet dat de foto aanstotelijk is voor de eerbaarheid, of een ernstige reden heeft om dat te vermoeden."

Zelden aangifte

Daarmee kom je bijna automatisch terecht in een grijs gebied. "Elk geval is anders. Je kunt al snel zeggen: ze heeft zich uitdagend gedragen, of iets flirterigs gezegd, en daarom dacht ik dat het gewenst was. Het komt maar heel weinig tot vervolging. Influencers krijgen volgens mij aan de lopende band zulke foto's, maar tot aangiftes komt het zelden, laat staan vervolging."

Is het mogelijk dat daar verandering in komt, nu de beerput is opengetrokken door de BOOS-uitzending over The Voice en de onthullingen rond Ajax-icoon Marc Overmars? "De officier van justitie beslist of een zaak voor de rechter wordt gebracht. Alle aandacht rond dit fenomeen kan er best voor zorgen dat ze sneller zullen zeggen: we gaan over tot vervolging. Wellicht wordt er nu ook vaker aangifte gedaan."

Digitale potloodventer

Mannen hebben, legt seksuoloog Nynke Nijman uit, uiteenlopende redenen om hun geslacht ongevraagd te delen. "Exhibitionisme komt voor. Er zijn mannen die kicken op het idee dat iemand anders het ziet. Een digitale versie van de ouderwetse potloodventer. Anderen willen alleen maar choqueren."

Er is ook een categorie mannen die oprecht hoopt vrouwen er een plezier mee te doen. "Die mannen bestaan, ja. Ze vragen zich niet af of de ander het misschien onprettig of onsmakelijk vindt. Dat gaat met de gedachte: hoe mooi zou het zijn als er eentje positief op reageert?"

Gevoelens van walging

En dan is er nog de totale misinterpretatie. Dat gebeurt in situaties waarin mensen flirten. "Voor een vrouw is dat wat langer een verkennende fase. Mannen gaan er sneller toe over zo'n flirt een seksuele vervolgstap te geven. Soms geven ze uitdrukking aan hun opwinding met een dickpic. Bij wijze van 'logische' volgende stap in het spel van verleiding. Maar als een vrouw daarmee plotseling overvallen wordt, kan dat gevoelens van walging en zelfs angst oproepen. Vrouwen zoeken opwinding meer in de inbeelding en de fantasie. De dickpic rukt je daaruit weg."

Borstenfoto wel gewenst

Mannen en vrouwen hebben een andere relatie met een penis, zegt Nijman. "Dat verschil moet je niet onderschatten. Veel mannen zijn er trots op. Ze zien het als een belangrijk onderdeel van hun mannelijkheid. Ze willen er aandacht voor en bevestigd worden in hun mannelijkheid."

Andersom is het vaak wel gewenst, signaleert de seksuoloog: "Een man die een foto van borsten ontvangt, vindt dat vaak prettig. Mannen vinden dat spannend en sexy. Maar een penis is voor vrouwen niet waar de opwinding zit. Dat geeft een penetrant gevoel. Het valt rauw op je dak en geeft weerstand. Een foto van een borstkas zou eerder in de smaak vallen."

Onscherp zelfbeeld

Volgens de seksuoloog zijn mannen zich ook niet altijd bewust van hun gedrag. "Ga dit eens in je vriendengroep bespreken, en dan zegt waarschijnlijk iedereen: hoe haal je het in je hoofd? Maar ga je verder vragen, dan kan het best zijn dat er toch een paar zelf weleens zo'n foto gestuurd hebben, omdat ze dachten dat het gewenst was. En misschien viel het daarna stil van de andere kant?"

Yuri Ohlrichs, seksuoloog bij kenniscentrum voor seksualiteit Rutgers, wijst ook op het niet altijd even scherpe zelfbeeld van mannen: "Het is bekend dat mannen zich niet altijd bewust zijn van de macht die ze hebben. Ik heb veel gewerkt met jongeren die zelf een grensoverschrijdende daad hebben gepleegd. Het is opvallend dat jongens zich vaak niet bewust zijn dat het voor iemand anders misschien helemaal niet leuk was. Als je jongeren vraagt of ze het leuk zouden vinden om naaktfoto's te ontvangen, zegt 70 procent van de jongens ja."

'Schaam me kapot'

Volgens Het Parool vertoonde Marc Overmars 'stalkingachtig' gedrag jegens een vrouwelijke medewerker van Ajax, en stuurde hij haar meerdere foto's van zijn geslachtsdeel. Ajax schreef in het persbericht over 'het gedurende langere periode versturen van grensoverschrijdende berichten aan meerdere vrouwelijke collega's'. Zelf leek Overmars er met zijn statement op te hinten dat de bezwaren tegen zijn berichten voor hem als een verrassing kwamen: "Ik schaam me kapot. Vorige week werd ik geconfronteerd met meldingen over mijn gedrag. En hoe dit op anderen is overgekomen. Helaas realiseerde ik me niet goed dat ik hiermee grenzen heb overschreden, maar dat werd me deze dagen wel duidelijk. Daardoor voelde ik opeens een enorme druk."

Topsporters in bubbel

Het zou volgens Nynke Nijman helpen als de sportwereld – in de breedste zin van het woord – in de opleiding aandacht schenkt aan het probleem. "Topsporters leven in een bubbel. Dames staan vaak letterlijk in de rij. Je kunt je voorstellen dat zo'n voetballer niet altijd een realistisch beeld heeft van de gewone maatschappij. Als je 25 jaar wordt geadoreerd, weet je dan nog hoe je op een normale manier met vrouwen moet omgaan? Het is absoluut geen excuus, maar het kan een rol spelen. Het zou goed zijn om in de opleiding en de begeleiding duidelijk te maken: adoratie betekent niet dat je kunt doen wat je wilt."

Eerder spraken we met strafrechtadvocaat Diantha van Eijsden over seksueel grensoverschrijdend gedrag en wanneer dat strafbaar is: