Kletsnat voorjaar, nu een droogterecord: waar is al dat water gebleven?
Ondanks het natte voorjaar hebben we het eerste droogterecord van dit jaar te pakken: het is vandaag 33 dagen geleden dat het voor het laatst heeft geregend bij het meetstation in De Bilt. Daarmee wordt het record uit 2007 geëvenaard. Maar waar is al dat water uit het natte voorjaar gebleven?
Een verrassing is het inmiddels niet meer op onze weerapp: geen regeldruppeltje te bespeuren. Al 33 dagen lang niet. De reden: een hogedrukgebied boven Noord-Europa. Daardoor blijft warme, droge lucht naar Nederland stromen.
Inmiddels hebben we te maken met een gemiddeld neerslagtekort van 122 millimeter. Een tekort dat net onder het niveau van de 5 procent droogste jaren ligt.
Nat voorjaar
Het droogterecord volgt op één van de natste voorjaren in tijden. Van 1 januari tot 7 mei viel in De Bilt 359 millimeter regen. Alleen 1988 was in diezelfde periode nog een klein beetje natter: bijna 363 millimeter. Kleine disclaimer: dit geldt voor De Bilt. Kijk je naar de vijf andere hoofdstations van het KNMI (Den Helder, De Bilt, Groningen, Vlissingen en Maastricht) dan neemt 2023 met 297,5 millimeter plaats 8 in.
Het beeld van ondergelopen tunnels staat je misschien nog wel helder voor de geest. Denk bijvoorbeeld aan de wolkbreuk in het dorp Haren begin mei, waardoor het perron verzakte en het treinverkeer tijdelijk stillag. Ook de natuur kreeg te maken met hevige wateroverlast, al kun je je daar nu misschien weinig meer bij voorstellen. Waar is al dat water van toen gebleven?
Tuin en berm verdorren
Hydroloog Ruud Bartholomeus, werkzaam bij het wateronderzoeksinstituut KWR, doet daar onderzoek naar. "Door het natte voorjaar hebben we de grondwaterstand op peil kunnen brengen", zegt hij. "Maar de toplaag van de bodem is een ander verhaal. In die toplaag zit geen water meer en die wordt ook niet aangevuld. Zo verdort bijvoorbeeld de tuin of de berm."
"De grondwaterstand zelf is nog niet extreem laag, maar gezien de voorspellingen zal die wel steeds meer zakken", zegt Bartholomeus. "Als het niet gaat regenen, zullen we steeds meer van de voorraden in de grond gebruiken. En dit heeft ook nu al effect op de natuur. Beken hebben steeds lagere standen en er komen meer natuurbranden voor."
De grondwaterstanden moeten hoog zijn, zodat de wortels van planten bij het water kunnen, zegt Bartholomeus. We doen in Nederland van alles om water zo goed mogelijk vast te houden. Maar dat lukt niet overal. Zo heeft elk waterschap te maken met een ander soort ondergrond. "Het grote verschil zit tussen hoog en laag Nederland en West- en Oost-Nederland", zegt Rob Spit van de Unie van Waterschappen.
Nulpunt
"In Oost-Nederland en Brabant heb je hoge zandgronden", zegt hij. Die liggen boven het Normaal Amsterdams Peil (NAP), ook wel het nulpunt genoemd, om binnen Nederland hoogtes te kunnen vergelijken. "Daar komt het water dus niet naartoe. Dat zorgt ervoor dat de problemen daar toenemen omdat je het water niet goed kan vasthouden."
In Nederland zijn veel projecten met als doel het water op te staan. Het waterschap Rijn en IJssel, in Oost-Nederland, gaat bijvoorbeeld bij grondeigenaren langs om te kijken op welke manier water kan worden opgeslagen.
"En we kijken ook naar wat de eigenaar zelf wil", vertelt Vanya Ginsel van het waterschap. Met grondeigenaren worden alle mensen bedoeld met grond en een sloot.
"Soms leidt het tot bijvoorbeeld een stuw in de sloot, dat is een afsluiting die je zelf kunt verstellen. Een andere optie is een drainagesysteem of het verleggen van een slootje. Daar is ook extra geld voor beschikbaar gesteld."
"We kunnen geen water uit de rivier halen of een pomp slaan. Er zijn weinig opties hier, de sloten zijn zo leeg. Het uiteindelijke doel is om water de grond in te krijgen en om de grondwaterstand omhoog te krijgen. Dan heb je een beetje een buffer en kun je de droogte een paar weken uitstellen."
Opnieuw leren omgaan met water
Hydroloog Bartholomeus is kritisch over het huidige watersysteem in Nederland, vooral met het oog op de klimaatverandering. "Je kunt stuwen plaatsen, maar we zouden het eigenlijk groter moeten aanpakken", zegt hij. "Het is geen onwil dat we dat niet doen, maar we worden verrast door hoe snel het klimaat verandert."
Spit beaamt dat. "Het watersysteem in Nederland is nog steeds ingericht op afvoeren om Nederland veilig te houden. Terwijl het belangrijk is om de beekjes weer te laten meanderen. De waterschappen zijn daar keihard mee bezig, maar dat zijn grote ruimtelijke opgaven. We moeten opnieuw leren om om te gaan met het water. En dat vraagt tijd."
Als we genoeg water willen houden voor iedereen, dan moet het hele systeem op de schop. Maar maatregelen doen pijn. Hoe dat precies zit, leggen we uit in deze video: