Zorgkosten in Dordrecht tientjes hoger dan gemiddeld; stress om moedermelk

Het bedrijf Chemours Dordrecht, voorheen DuPont, stootte bij de productie van teflon jarenlang grote hoeveelheden chemische stoffen uit die vallen onder de verzamelnaam PFAS. Die giftige stof is uitgestoten in de lucht en geloosd op het riool en de rivier. Ook is er PFOA in de bodem terecht gekomen. PFOA was tot 2012 de stof waarmee Chemours onder meer teflonpannen maakte. Hierdoor zijn er zorgen ontstaan over de mogelijke gevolgen voor de gezondheid.

Het probleem met deze stoffen is dat ze niet afbreken: ze blijven eeuwig bestaan. Daarom worden ze ook wel 'forever chemicals' genoemd. Die kunnen volgens het RIVM grote gezondheidsschade aanrichten bij mensen, dieren en het milieu. Wanneer de stoffen in een lichaam komen, kunnen deze de vruchtbaarheid, de ontwikkeling van ongeboren kinderen en het immuunsysteem aantasten. Ook kunnen pfas kanker veroorzaken.

Dit verhaal maakt deel uit van een groot onderzoek van RTL Nieuws naar gezondheid in de buurt van zware industrie. Daarvoor zijn onder andere zorgkosten geanalyseerd, waaruit blijkt dat deze in dit gebied jaarlijks per inwoner 53 euro hoger zijn dan gemiddeld. Dit onderzoek is geen bewijs dat die hogere zorgkosten het gevolg zijn van activiteiten van bedrijven. Een reeks experts en instanties doet naar aanleiding van de bevindingen van RTL Nieuws wel een oproep om dit te onderzoeken. Lees hier meer.

Zorgen om moedermelk

Omwonenden protesteren al jaren massaal tegen de fabriek, die sinds de jaren zestig in Dordrecht is gevestigd. Een moeder uit Dordrecht - die liever niet met naam genoemd wil worden - betreurde in een hoorzitting dat zij als gezondheidswetenschapper haar vier kinderen uit volle overtuiging borstvoeding gaf, maar dat daar PFAS in was aangetroffen. "Nu blijkt dat ik ze een giftige cocktail gaf." Zij wijt dat aan de zeer zorgwekkende chemische stoffen die Chemours uitstoot die terug zijn gevonden in de moedermelk.

Een omwonende gaf tijdens een hoorzitting in de Provinciale Staten in september 2023 aan 'doodziek' geweest te zijn na het kijken van de Zembla-uitzending 'De PFAS-doofpot' over het bedrijf. "Ik kon niet meer eten, liep wekenlang met buikpijn door het huis en een klomp in mijn maag."

Geëmotioneerd gaf een andere moeder aan dat haar 9-jarige zoontje moet huilen als hij zijn zelf verbouwde groente in de kliko moet gooien. Zij houdt Chemours daarvoor verantwoordelijk en zegt een schuldgevoel te hebben omdat zij in Dordrecht wilde wonen, maar noemt dit het ‘epicentrum van een gifbelt’.

Uit het verkennende onderzoek van RTL Nieuws komt naar voren dat er in dit gebied 3 procent meer zorgkosten zijn gemaakt dan verwacht op basis van de samenstelling van de bevolking (leeftijd en geslacht). In totaal waren inwoners van het Dordtse postcodegebied dat begint met 331 in tien jaar tijd bijna 53 miljoen euro duurder uit dan gemiddeld. In het gebied is ook Chemours gevestigd. Dit onderzoek is geen bewijs dat die hogere zorgkosten het gevolg zijn van activiteiten van bedrijven. Daarvoor is meer onderzoek nodig.

'Wat willen wij? PFAS-vrij!' scanderen boze omwonenden half juni 2024 tijdens een protestmars tegen de fabriek. "Chemours doet er alles aan om zoveel mogelijk geld te verdienen ten koste van alles", aldus de organisatoren van de zogenoemde Chemoursmars. "Gezondheid speelt daarbij geen enkele rol. En ze halen alles uit de kast: overheden niet transparant informeren, geen verantwoordelijkheid nemen voor de gevolgen van hun handelen."

Bij het bedrijf zijn in 2023 bij metingen schadelijke stoffen (de stof trifluorazijnzuur) gemeten terwijl het hier geen vergunning voor heeft. Daarvoor legde het college van Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland een dwangsom op van 125.000 euro per keer dat het weer aangetroffen zou worden. Dit kan oplopen tot een maximum van 1,25 miljoen euro.

Ook bevat het afvalwater de stof GenX, een type PFAS dat onder andere wordt gebruikt om teflon te produceren. De niet-afbreekbare stof PFAS kan het immuunsysteem aantasten. Het is gevonden in bloed van omwonenden en in moedermelk. 

RIVM-onderzoek

De minister van Volksgezondheid heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) gevraagd om onderzoek te doen naar de effecten op de gezondheid veroorzaakt door Chemours. Het is nog de vraag of het daadwerkelijk mogelijk is om hier antwoorden op te kunnen geven, omdat Chemours in een drukke omgeving ligt. Onderzoek naar hoe vaak kanker voorkomt, heeft geen verhoogde kankerincidenties laten zien die zorgen baren. Het RIVM gaat daarom eerst onderzoeken óf een dergelijk onderzoek antwoorden kan opleveren.

Volgens de GGD Zuid-Holland-Zuid blijkt uit onderzoek van het RIVM dat de kans op kanker door de uitstoot van 'PFOA in de afgelopen jaren voor omwonenden van Chemours/DuPont verwaarloosbaar klein is'. Ook op de vraag of er meer kanker voorkomt onder omwonenden van Chemours/DuPont Dordrecht, luidt het antwoord volgens de GGD 'nee'. 

De GGD heeft enkele keren onderzoek gedaan naar het vóórkomen van nierkanker en zaadbalkanker en het totaal aantal gevallen van kanker. Uit onderzoek in 2016 blijkt dat in de postcodegebieden rondom Chemours/DuPont over de periode van 1989 tot 2014 géén hoger aantal nieuwe gevallen van kanker is vastgesteld dan op basis van de landelijke cijfers werd verwacht.

Overheden naar rechter

De gemeenten Dordrecht, Papendrecht, Sliedrecht en Molenlanden hebben een zaak aangespannen tegen Chemours en haar rechtsvoorganger DuPont. De gemeenten stellen dat zij schade hebben geleden door de uitstoot naar de lucht van PFOA en GenX-stoffen (PFAS-soorten) vanuit de fabriek van Chemours in Dordrecht. Volgens de gemeenten heeft Chemours onjuist gehandeld., omdat het bedrijf zou hebben geweten van de milieu- en gezondheidsrisco's van GenX en voorganger PFOA, maar die informatie niet hebben gedeeld.

De rechtbank Rotterdam sprak een tussenvonnis uit in 2023. De rechter stelt dat de uitstoot van het bedrijf in een bepaalde periode onrechtmatig was. Voor die periode is Chemours ook aansprakelijk voor de schade die de gemeenten daardoor hebben geleden. De rechter stelt dat DuPont vanaf 1984 had kunnen weten dat PFAS schadelijk was. En ook de provincie Zuid-Holland heeft aangifte gedaan. 

Dokter Gommers

Naast overheden doen zo'n vierduizend mensen ook aangifte tegen het bedrijf, onder wie ic-arts Diederik Gommers die ook in het gebied woont. Zo onderzoekt het Openbaar Ministerie of het bedrijf zich schuldig heeft gemaakt aan strafbare feiten bij de uitstoot van PFAS in de regio Dordrecht. Aanleiding daarvoor is die strafrechtelijke aangifte. Er wordt nu gekeken of de leidinggevenden van het bedrijf aansprakelijk kunnen worden gesteld voor de vervuiling.

Mensenrechtenschending

Jarenlang ontplooide chemisch fabrikant Chemours allerlei activiteiten zonder al te veel maatschappelijke of politieke druk. Maar die tijd lijkt voorbij. Activiteiten liggen nu onder een vergrootglas en worden geregeld gestaakt. Zo maakte de Amerikaanse staat North Carolina bezwaar tegen het transport van het afvalwater van Nederland. Eind 2023 bleek zelfs dat een commissie van de Verenigde Naties onderzoekt of de Nederlandse regering met het toestaan van afvaltransporten de mensenrechten van Amerikanen heeft geschonden. 

De Nederlandse fabriek zit het met afvalwater in hun maag, want het werd jarenlang vervoerd naar België en Italië. De Italianen wonnen de stoffen terug. Het asfalt werd in Antwerpen verbrand en het water ging terug naar Dordrecht. 

Vrijwel alle politieke partijen pleitten al voor drastische veranderingen: van het sluiten van de fabriek tot een fonds om het gebied schoon te maken tot meer onderzoek naar de gezondheid van de inwoners. 

Hoe zit het met PFAS?

PFAS is een verzamelnaam en staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Deze groep chemische stoffen is door mensen gemaakt en komt van nature niet voor in het milieu. PFAS kunnen een negatief effect hebben op gezondheid en milieu. Vanwege PFAS adviseert het RIVM om geen groente en fruit uit moestuinen te eten die binnen 1 kilometer van de fabriek van Chemours liggen.

PFOA, PFOS en GenX zijn een paar van deze stoffen die een nadelig effect op de gezondheid hebben. Of PFAS daadwerkelijk gezondheidseffecten geven, hangt onder andere af van hoeveel je in de loop van de tijd binnenkrijgt. Over PFOA en PFOS is veel informatie beschikbaar. Daarbij worden de volgende effecten genoemd: 

• nadelige invloed op de leverfunctie en de werking van het immuunsysteem
• verhoging van het cholesterolgehalte
• schadelijk voor de voortplanting 
• schadelijk voor de ontwikkeling van het ongeboren kind (iets lager geboortegewicht). 
• En ook twee vormen van kanker (nier- en zaadbalkanker) worden in verband gebracht met een hoge blootstelling aan PFOA. 

Reactie Chemours

In een schriftelijke reactie laat Chemours weten dat zij geen aanwijzingen hebben voor een verband tussen de hogere zorgkosten en de activiteiten van Chemours. Over de stof trifluorazijnzuur die werd ontdekt in het afvalwater zegt Chemours dat het 'hard gewerkt heeft aan de ontwikkeling en implementatie van efficiënte emissiereductie technologie om dit probleem op te lossen'. "Sindsdien tonen watermonsters aan dat de lozing aan de norm voldoet", aldus Chemours. 

In reactie op de boosheid van de borstvoeding gevende moeder, verklaart Chemours: "We begrijpen deze gevoelens. Tegelijkertijd is de GGD hier heel duidelijk over: “Moeders in onze regio kunnen borstvoeding blijven geven." Volgens recent onderzoek van de Vrije Universiteit bedraagt de gemiddelde hoeveelheid PFAS die is gemeten in moedermelk ongeveer 77 nanogram per liter. Dit blijft onder de concentratie van 133 nanogram per liter die de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) als maximale acceptabele waarde hanteert voor moedermelk.

Experts roepen op tot een groot onderzoek naar de gezondheid in de door RTL Nieuws genoemde gebieden. In de regio Dordrecht is het RIVM hier al mee bezig. Chemours laat weten 'in het algemeen voorstander te zijn van wetenschappelijk onderzoek'. 

Meer weten?

• 145 euro meer kwijt aan zorg bij zware industrie in de buurt: grote bezorgdheid bij experts
• Lees hier hoe RTL Nieuws de analyse naar zorgkosten heeft uitgevoerd (pdf)

Naast de analyse naar zorgkosten en contact met omwonenden en bedrijven heeft RTL Nieuws voor elk van de dertien onderzochte gebieden ook gekeken naar andere opvallende zaken, zoals overtredingen en eerder (gezondheids)onderzoek. Lees via onderstaande links meer over een aantal onderzochte gebieden en ook reacties van bedrijven. 

• In Geleen kijkt niemand meer op van alarm op Chemelot, maar de zorgen zijn er niet minder om
• Zorgkosten bij chemiepark Delfzijl 315 euro hoger dan gemiddeld: meer kwijt dan bij Tata Steel
• PFAS, stof en zware metalen in Zeeuwse Kanaalzone: inwoners willen onderzoek naar effect op gezondheid
• Rotterdammers bij havengebied 158 euro meer kwijt aan zorg
• 274 euro meer kwijt aan zorg in Veendam; zorgen om zoutwinner Nedmag
• Veel zorgen en klachten over industriële 'big five': Eindhovense wijk Het Ven wil duidelijkheid
• Jaarlijks 113 euro meer krijt aan zorg in Deventer; buurt vreest voor schadelijke walmen van asfaltfabriek
• Hoesten, proesten en prikkelende ogen: Steenwijkers klagen steen en been over 'slechte buurman'
• Groningers 67 euro meer kwijt aan zorgkosten; zorgen om uitstoot producent dakbedekking