Ruim 1 op de 10 jongeren steelt weleens bij de zelfscankassa

Dat blijkt uit onderzoek onder 21.000 deelnemers van het RTL Nieuwspanel. Zo’n 1 op de 14 mensen neemt weleens bewust een artikel mee zonder dat af te rekenen. Onder mensen met de laagste inkomens is dat 10 procent en onder jongeren tussen de 18 en 35 jaar dus 11 procent.

De belangrijkste reden? Om te besparen op de boodschappen, zegt 42 procent. En uit protest, omdat die boodschappen zo duur zijn geworden (40 procent). De overgrote meerderheid van de mensen die weleens bewust artikelen niet afrekent, vindt dat supermarkten best een beetje omzet kunnen missen, omdat er zoveel winst wordt gemaakt. Bovendien: wie bespaart op personeelskosten met zelfscankassa’s, moet voor lief nemen dat er meer gestolen wordt, vindt ruim 80 procent van de mensen die soms iets stelen.

'Het is een spannende loterij'

Stelen is vooral een spel, vertelt één van de dieven (32) anoniem. Lukt het of lukt het niet? "Het is een loterij." Een vorm van spanning die hij bij zijn dagelijkse boodschappen vrijwel altijd opzoekt. Een dure fles wijn aanslaan voor een goedkope, of een prijzig stuk parmezaan laten verdwijnen in je tas? "Stelen is niet oké, toch blijf ik het doen", zegt hij. Ook omdat het tot nu toe niet tot serieuze problemen heeft geleid.

"Het boeit te weinig, we lachen erom", zegt de man. Er moet volgens hem meer schaamte komen voor diefstal. "Als mijn foto opeens groot in de supermarkt hangt, denk ik er misschien anders over."

Daan jat regelmatig uit de supermarkt, vertelt hij in onderstaande video:

'Zonder streepjescode'

Wordt Daan (24) betrapt op 'het niet scannen van boodschappen', dan verzint hij snel een smoes en rekent alsnog af. Om Daan te beschermen, hebben wij hier niet zijn echte naam gebruikt. Het stelen, vooral kleine dingen zonder streepjescode zoals fruit of een croissantje, is iets van de laatste twee jaar. Supermarkten maken veel winst en stelen daarom ook van de consument, zegt hij. Dat die alleen maar minder geld overhouden, is onrechtvaardig: "Spullen moeten eens goedkoper worden, dan stop ik wel."

Geld speelt voor veel zelfscanners een rol. "Ik ben dol op gerookte zalm, maar het is gewoon niet meer te betalen", vertelt een van de stelers anoniem. "Het is een simpele manier om toch even 4 à 5 euro te besparen", zegt een ander. Het gebeurt bovendien vaak zonder blikken of blozen. "Ik speel een toneelstukje, word er niet warm van."

Aart van Haren, directeur van Vomar, wordt dat wel. "Mensen hoeven echt geen medelijden met ons te hebben", zegt hij. "Maar de marges zijn niet groot, hoe groot een supermarkt zelf ook is." Vomar kiest volgens de directeur bewust niet voor zelfscankassa’s, omdat die hen nauwelijks besparingen opleveren. Desondanks ziet ook hij het aantal diefstallen de laatste twee jaar toenemen.

Vooral bij de supermarkt

85 procent van de deelnemers aan het onderzoek scant weleens zelf de boodschappen, 61 procent doet dat vaak. Consumenten onder de 45 jaar gebruiken het vaakst de zelfscankassa. Deelnemers doen dat vooral omdat ze dan niet in de rij hoeven te staan, het sneller gaat en het makkelijk is.

Het met opzet niet afrekenen gebeurt het vaakst bij de supermarkt (97 procent), gevolgd door warenhuizen zoals HEMA, Action of Xenos (9 procent) en de drogist (5 procent). Supermarkten hebben ook de meeste van die zelfscankassa's, al willen ze niet kwijt hoeveel het er precies zijn.

Overigens zegt 29 procent van de deelnemers weleens per ongeluk iets te hebben meegenomen zonder te scannen.

Van Haren maakt zich zorgen. "Er lijkt een soort algemene acceptatie te zijn ontstaan dat het normaal is om spullen niet af te rekenen." Van Haren wijt het aan het economisch tij: de hoge inflatie, beperkte budgetten. Vooral duurdere producten zoals vlees en cosmetica zijn in trek. Al gaat het nog steeds om een minderheid, de branche wil de tendens graag keren: "Stelen is niet normaal."

Dat vindt ook brancheorganisatie Inretail. "Het mag nooit gewoon gevonden worden dat er gestolen wordt. Winkeldiefstal moeten we als maatschappij blijven veroordelen en bestraffen", zegt een woordvoerder.

Sinds de introductie van zelfscankassa's wordt er meer gestolen in de supermarkt, stellen experts. Zo noteerde Jumbo vorig jaar een schadepost van 100 miljoen euro door diefstal. Het bedrijf houdt (pogingen tot) diefstal bij in een database, zegt woordvoerder Ronald van der Aart. "Het aantal meldingen is in 2023 toegenomen met 60 procent ten opzichte van het jaar ervoor", zegt hij. Ongeveer een derde van de meldingen gaat over zelfscannen.

Diefstal is niet nieuw voor Albert Heijn, zegt woordvoerder Maarten Jan Sluimers. "Het komt dagelijks voor, de cijfers van Jumbo staan niet op zichzelf." De grootste supermarkt van Nederland ziet echter geen groeiende cijfers ten opzichte van vorig jaar en wil daar verder geen details over delen. Andere supermarkten, zoals PLUS en Dirk, noteerden die toename dit jaar al wel. Net als de politie, die het aantal winkeldiefstallen vorig jaar zag pieken.

Veel supermarkten en winkels zien desondanks heil in het fenomeen zelfscannen en willen het aantal mogelijkheden voor klanten juist uitbreiden. "De kassa’s worden veel gebruikt en het zullen er in de toekomst waarschijnlijk meer worden", zegt een woordvoerder van de HEMA. "Wij hebben al tien jaar zelfscankassa’s, vooral omdat klanten snel en gemakkelijk boodschappen willen doen", aldus Albert Heijn.

Wil van de klant

Volgens supermarktkoepel CBL wordt het groeiende aantal zelfscankassa’s vooral gedreven door de wil van de klant. "Het is effectiever en sneller, ook voor supermarkten zelf", zegt een woordvoerder. Het vraagt echter ook om nieuwe maatregelen tegen diefstal, van camera’s tot chips in duur vlees en het extra opleiden van personeel. Het staat hoog op de agenda.

"Soms helpt het al om klanten simpelweg te groeten", zegt Van Haren van Vomar. "Dat haalt iemand uit de anonimiteit en verhoogt de drempel om iets mee te nemen."

Verantwoording

Het onderzoek is uitgevoerd op 17 en 18 januari onder ruim 21.000 leden van het RTL Nieuwspanel. Het onderzoek is na weging representatief voor vijf variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, werkzaamheid en politieke voorkeur. Het RTL Nieuwspanel telt ruim 42.000 leden.

Wil jij voortaan ook meedoen aan onderzoeken van het RTL Nieuwspanel? Meld je dan hier aan!