Vertrouwen in Omtzigt daalt: 'Zonder controle krijgt hij stress'

Na weken van onderhandelingen tussen PVV, NSC, VVD en BBB was het opeens klaar. Met een appje brak NSC-leider Pieter Omtzigt dinsdag met zijn drie medeonderhandelaars én informateur Plasterk. Hij maakte er een punt van dat hij stukken waar hij om vroeg niet op tijd zou hebben ontvangen. Dat steekt hem, Omtzigt wil nu niet meer onderhandelen. Hij bleef de rest van de week thuis, maar aan het werk.

Bart Kemp - voorzitter van landbouwactiegroep Agractie - was die bewuste dinsdag toevallig bij de fractie van NSC. Voor iets heel anders, namelijk om met NSC-Kamerleden te praten over landbouwplannen. Maar die middag hing de spanning in de lucht, stelt Kemp. "Ik voelde rumoer en onrust op de afdeling. Er werd veel heen en weer gelopen. Het hing in de lucht, pas toen ik thuis was hoorde ik wat er was gebeurd: Pieter Omtzigt had gebroken."

Mensen maken fouten

Bart Kemp kent Omtzigt sinds een aantal jaren en voerde regelmatig overleg met hem, over stikstof en andere landbouwkwesties. "De manier waarop Omtzigt heeft gecommuniceerd is ongelukkig. Zeker niet handig", zegt Kemp. Toch noemt hij Omtzigt niet onbetrouwbaar.

"Je weet ook niet wat er op de achtergrond speelde, de sfeer intern was blijkbaar niet goed. Ik heb het zeker niet met hem te doen hoor, maar mensen maken ook wel eens fouten. Ik vind niet dat Pieter nu meteen afgeschreven moet worden. Hij is nog altijd zeer geschikt. Geef hem wat tijd. Hem kennende heeft hij dat nu nodig. Wat rust."

Twijfelaar

Mensen die de afgelopen jaren met Omtzigt hebben gewerkt, zijn niet verbaasd over zijn terugtrekking, blijkt uit gesprekken die RTL Nieuws voerde. Ze zagen het vaker gebeuren en noemen zijn actie 'tekenend voor hem'. En zijn slimheid is een sta-in-de-weg. "Hij is niet goed in oplossingen bedenken, want aan iedere oplossing zit een nadeel. En daar raakt hij dan in verstrikt, hij maakt het voor zichzelf dan heel ingewikkeld en dan gaan emoties spelen", zegt iemand die jarenlang met hem samenwerkte in het CDA.

Een vroegere adviseur, die niet bij naam genoemd wil worden, noemt Pieter Omtzigt 'iemand die over alles heel goed wil nadenken' en veel twijfelt. "Ik ken hem ook als een controlfreak. Hij vindt het ingewikkeld als hij niet alles onder controle heeft. Daar krijgt hij stress van. Dan maakt hij terugtrekkende bewegingen."

Dat Omtzigt deze week een einde maakte aan de formatieronde verbaast de oud-adviseur daarom dan ook niet. Omtzigt hekelde de procedure, en de late financiële informatie van informateur Plasterk. Het zorgde voor een vertrouwensbreuk tussen Omtzigt en Plasterk, al hebben ze vrijdagmiddag voor het eerst weer getelefoneerd. Zo vertelde de informateur: 

"Omtzigt is altijd aan het opletten of hem geen dolk in de rug wordt gestoken. En toen hij het vermoeden kreeg dat Plasterk een verborgen agenda had, trok hij zich terug."

Emotioneel mens

Het wantrouwen van Omtzigt heeft ook te maken met de omgang met anderen, zegt deze oud-adviseur. Want dat vindt Omtzigt ingewikkeld, net als het omgaan met 'domme mensen'. Het zijn karaktertrekken die bij Omtzigt horen. "Net als dat hij emotioneel is. Hij kan ineens gaan schreeuwen, maar kan ook met tranen in de ogen staan."

Het maakt Omtzigt volgens deze adviseur ongeschikt voor de politiek. "Word dan ombudsman of zo."

Daar denkt oud-collega Martijn van Helvert heel anders over. Van Helvert zat van 2014 tot 2021 samen met Omtzigt in de CDA-fractie in de Tweede Kamer. "Pieter woont in Enschede en ik in Limburg, en wij gingen op Kamerdagen ’s avonds niet terug naar ons huis. Dus wij werkten tot laat door op onze werkkamers. Dan tref je elkaar veel."

Groeien in rol

Van Helvert zegt dat Omtzigt echt van de inhoud is. "Hij kijkt niet met hele warme gevoelens naar dat onderhandelingsproces. En als hij dat proces op deze manier heeft beëindigd en anderen zich gebruuskeerd voelen door alleen een appje, dan denkt hij: nou en?"

Voor Van Helvert zegt het chaotische einde van deze onderhandelingsronde niet zoveel over het functioneren van Omtzigt als leider van de partij of over het vertrouwen in hem. "Je moet toch in je rol groeien. Ik ben ervan overtuigd dat mensen kunnen groeien. Soms gaat er iets mis. Maar dat is niet gezegd dat hij het helemaal niet kan."

Spijt van stem op Omtzigt

Uit een peiling onder 16.500 leden van het RTL Nieuwspanel blijkt dat een derde van de NSC-kiezers nu spijt heeft van die stem. Die spijt was vlak na de verkiezingen nog maar 10 procent.

Ook blijkt uit het onderzoek dat veel NSC-kiezers ontevreden zijn over de handelingen van Omtzigt. Maar liefst 77 procent van de NSC-kiezers betreurt het klappen van de onderhandelingen. Een derde vindt dat NSC daar hoofdverantwoordelijk voor. 41 procent van de NSC-stemmers zegt 'geen begrip' te hebben voor die beslissing en maar liefst 49 procent heeft problemen met de manier waarop Omtzigt uit de onderhandelingen stapte.

De jongerenafdeling van NSC, JSC, laat schriftelijk weten te begrijpen dat de formatiegesprekken zijn afgebroken 'omdat er een tekort aan vertrouwen of perspectief is'.  De vraag of deze kwestie voor een kras in het vertrouwen in Omtzigt heeft gezorgd, beantwoorden de jongeren niet. Wel vinden ze dat de manier van communiceren beter had gekund. 

 "Het is altijd moeilijk om zulke gesprekken te beëindigen. Het communicatieproces had wel beter gekund", zegt JSC-voorzitter Eva Brandemann.

Henriette van Hedel uit Boxtel hielp Pieter Omtzigt toen hij na z’n vertrek bij het CDA in z’n eentje verder ging in de Tweede Kamer. Zij kende Omtzigt van de Stichting Sociale Christendemocratie, waar hij af en toe lezingen gaf op bijeenkomsten kwam.

"Toen Omtzigt na zijn burn-out terugkeerde in de Kamer hebben wij hem met een heel aantal mensen geholpen. Dat was toen het de Groep Omtzigt was”, zegt Van Hedel. "Later werd NSC opgericht en kreeg hij meer ondersteuning."

Prettig in de omgang

Van Hedel is zeer te spreken over het contact toen met Omtzigt. "Ik heb altijd fijn met hem samengewerkt. Hij is prettig in de omgang. En hij is niet te beroerd om mensen credits te geven voor het werk dat ze hebben gedaan. Andere politici willen dat nog wel eens claimen als het hunne. Maar dat deed Omtzigt nooit, die was altijd heel ruimhartig."

Wel is Van Hedel, die bij de verkiezingen op NSC stemde, teleurgesteld door wat er de afgelopen week is gebeurd in Den Haag. "Op wie moet ik nu stemmen over drie jaar? Het is de onzekerheid. Want gezien de gebeurtenissen deze week is het natuurlijk maar zeer de vraag hoe het nu verder gaat met NSC."

Intussen houden de NSC-Kamerleden de afgelopen dagen de kaken op elkaar als ze gevraagd worden wat ze van het optreden van Omtzigt vinden. Ze willen duidelijk over laten komen dat er geen onrust of verdeling is ontstaan binnen de fractie.

'Kan hij het nog aan?'

Volgens politiek verslaggever Frits Wester heeft Omtzigt wel een kras in het vertrouwen opgelopen, ook in eigen kring. "Ik hoor van mensen dat er toch onbegrip is: waarom is dit nu zo gebeurd? En wat je ook weer hoort, is de vraag: kan hij de fractie blijven leiden, wordt het hem niet te veel? Kan hij het nog wel aan?"

Omtzigt viel al eens uit vanwege een burn-out. "Hij is een keiharde werker, een dossiervreter. Daardoor werd hij ook zo geprezen, bijvoorbeeld voor zijn werk in de toeslagenaffaire. Maar het is ook een man die geen beslissingen kan nemen. En mensen die hem goed kennen, twijfelen of hij het fysiek wel aankan. Hij heeft gewoon niet het fysieke gestel van Rutte. Wat je ook van Rutte vindt, hij kon dag en nacht doorwerken. Door de actie van de afgelopen dagen groeit ook in zijn directe omgeving de twijfel of Omtzigt het allemaal wel aankan."