Rutte heeft formatiedebat overleefd, hoe nu verder? Vier vragen en antwoorden
Het was een slopend debat, waarin VVD-leider Mark Rutte gisteren zo'n beetje de hele Tweede Kamer tegenover zich vond, maar Rutte kan voorlopig aanblijven. Vandaag stapten wel de verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) op. Hoe moet de formatie nu verder?
1. Wanneer gaat de formatie weer verder?
De verkenners Van Ark en Koolmees hebben hun opdracht teruggegeven aan de voorzitter van de Tweede Kamer. Zij zijn al het tweede verkennersduo dat in deze formatie is versleten, nadat vorige week ook Kajsa Ollongren (D66) en Annemarie Jorritsma (VVD) waren opgestapt.
De volgende informateur moet iemand zijn met meer afstand tot de politieke partijen, vindt de Kamer. Dat de vorige verkenners ook een belangrijke rol in hun partij hebben, schuurde bij de afgelopen verkenning.
Maar eerst gaat Kamervoorzitter Khadija Arib de komende dagen met alle fractievoorzitters bellen. Na Pasen komt zij met een voorstel voor het verdere proces. Dan zal een informateur worden aangewezen, die de onderhandelingen verder zal leiden.
2. Wie moet die informateur worden?
Tja, dat is een goede vraag. Het zou een oud-minister of topambtenaar kunnen zijn, die in Den Haag veel gezag heeft.
Bij de vorige formatie, in 2017, werd bijvoorbeeld Herman Tjeenk Willink aangesteld als informateur. Tjeenk Willink was in zijn werkzame leven onder meer voorzitter van de Eerste Kamer, vicepresident van de Raad van State en heeft bij eerdere formaties ook geholpen.
Een nadeel van Tjeenk Willink: met zijn leeftijd van 79 is hij inmiddels een behoorlijk oude oudgediende.
3. Welke partijen kunnen nu nog een coalitie gaan vormen?
Een coalitie zonder de VVD wordt behoorlijk lastig: zonder de 33 zetels van de VVD zijn er zeker 6 of 7 partijen nodig om een meerderheid in de Tweede Kamer te halen.
Maar de partijen die gisteren de motie van wantrouwen hebben gesteund, zeggen dat het lastig is om nu met de VVD aan tafel te gaan. Daarvoor moet er vertrouwen zijn, en dat is er niet, zegt bijvoorbeeld GroenLinks. Alleen de huidige coalitiepartners D66, CDA en ChristenUnie steunden die motie van wantrouwen niet.
Het is aan de nieuwe informateur om te kijken onder welke voorwaarden VVD en D66 weer samen om de tafel kunnen. Of het CDA kan aanschuiven is nog vraag apart. Er zullen ongetwijfeld meerdere verkenningsrondes en veel kopjes koffie voor nodig zijn om het formatieproces weer op de rails te krijgen.
4. Blijft Rutte dan gewoon premier?
Bijna niemand geloofde Rutte gisteren, toen hij zei dat hij zich zijn gesprek met de verkenners 'verkeerd herinnerd' heeft. In meerdere affaires heeft Rutte gezegd 'geen actieve herinnering' te hebben gehad aan informatie die hem kan beschadigen.
Ook tijdens het debat gisteren bleef Rutte het herhalen: 'Ik lieg niet'. Dat zie je in deze video:
D66 en het CDA zullen hopen dat het debat van gisteren het einde van het tijdperk van Rutte heeft ingeluid. Maar die kans lijkt klein. Het is zeer onwaarschijnlijk dat er een coalitie komt zonder de VVD. Ook is het niet waarschijnlijk dat de VVD zelf Rutte zal laten vallen.
De demissionair premier moet als aangeschoten wild de verdere formatie in, maar zijn rol is zeker nog niet uitgespeeld. Zoals hij zelf vanochtend benadrukte: Rutte haalde nog altijd bijna 2 miljoen stemmen in de verkiezingen. En zelf opstappen, daar denkt hij niet aan: