Is het vertrouwen in Rutte weer terug? Vier vragen over de formatie

1. Gisteren was er nog een moeilijk debat in de Tweede Kamer. Is er nu weer genoeg vertrouwen om te gaan formeren?

De afgelopen weken draaide alles in de formatie om vertrouwen, vooral in VVD-leider Mark Rutte. Begin april was er een explosief debat over de 'positie Omtzigt'-aantekening, die uit een gesprek van Mark Rutte bleek te komen.

Gisteren kwam daar nog een debat over de notulen uit de ministerraad bovenop. In de vergaderingen van de ministerraad werd besproken hoe er moest worden omgegaan met Omtzigt en andere kritische Kamerleden, onthulde RTL Nieuws.

Ongemakkelijk

Toch denkt informateur Herman Tjeenk Willink dat er genoeg vertrouwen gekweekt kan worden om inhoudelijk te gaan formeren. In de brief bij zijn verslag schrijft de informateur zich wel 'ongemakkelijk' te voelen bij de vertrouwensbreuk.

"De oppositie was gisteren heel fel over de uitgelekte notulen en dat ging soms in hele harde bewoordingen", zegt politiek commentator Frits Wester. "Maar gaande het debat proefde je bij partijen als bijvoorbeeld GroenLinks en de PvdA ook wel het besef dat je op een gegeven moment samen verder moet."

2. Wordt Rutte dan gewoon weer premier?

In het verslag van Tjeenk Willink valt op dat maar een paar partijen sowieso niet in een nieuw kabinet-Rutte willen: dat zijn de SP, de PVV en Bij1. Frits Wester: "Bij de partijen die in beeld zijn voor een volgende coalitie, zijn geen veto’s te horen over de VVD met de persoon van Mark Rutte."

Maar het is niet zo dat Rutte fluitend een nieuw kabinet kan gaan vormen, denkt Wester. "Er moet echt nog wel wat gebeuren en het is ook nodig dat Rutte, zoals hij ook heeft aangekondigd, duidelijk aangeeft hoe hij de rol van minister-president in de toekomst voor zich ziet."

Nieuwe bestuursstijl

Volgens informateur Tjeenk Willink is Rutte een symbool van de huidige bestuursstijl in Den Haag. Veel partijen willen juist een nieuwe, open bestuursstijl, met een grotere rol voor de Tweede Kamer.

"Dat eist een andere invulling van het minister-presidentschap", zei Tjeenk Willink daar vanmiddag over tijdens een persconferentie, zoals te zien is in deze video:

3. Hoe gaat het proces nu verder?

"Nu is eerst het woord weer aan de Kamer, die met Tjeenk Willink over dit eindverslag gaat debatteren", zegt Wester. "Daarna moet er een nieuwe informateur worden gevraagd en benoemd. Volgens Tjeenk Willink is dat bij voorkeur iemand op afstand van de actuele politiek en partijen, maar wel met breed sociaaleconomisch profiel."

Ook voor er een nieuw kabinet is, moet die informateur werken aan een herstelplan voor Nederland, adviseert Tjeenk Willink. 

De meeste partijen willen in de formatie de nadruk leggen op de gemeenschappelijke aanpak van grote problemen, zoals de coronacrisis. De nieuwe informateur moet daarom gaan kijken wat de grote problemen zijn waar we voor staan, en welke partijen daarbij willen aanschuiven.

"Dus niet meteen kijken: wie wil met wie, maar eerst in kaart brengen wat de grote problemen zijn", zegt Wester.

4. Welke partijen kunnen in de nieuwe coalitie komen?

Wester: "Dat is nu precies de wie-wil-met-wie-vraag die de informateur in dit stadium vooruit wil schuiven. Daarbij is ook van belang of je per se een meerderheidscoalitie wilt vormen of, juist als je invloed van de Kamer wilt vergroten, misschien wel met een minderheidscoalitie aan de slag gaat."

Wester: "Maar dat VVD, D66, CDA, GroenLinks en/of PvdA deel gaan uitmaken van een nieuw kabinet ligt wel voor de hand. In ieder geval zal de romp van het volgende kabinet door verschillende van deze partijen gevormd gaan worden."