Vaccinatieplicht in Nederland? Niet aan de orde, maar ook niet uitgesloten

Vooropgesteld. In Nederland is het nog lang niet zover, andere Europese landen kiezen al wel voor een vaccinatieplicht. Zo moeten Griekse 60-plussers voor 16 januari een afspraak hebben gemaakt voor hun eerste vaccinatie. Oostenrijk gaat zelfs nog verder met een vaccinatieplicht voor iedereen. Andere Europese landen moeten op zijn minst nadenken over zo'n verplichting, vindt Ursula von der Leyen van de Europese Commissie. Zij noemt dat 'logisch en gepast'.

Na afloop van de coronapersconferentie afgelopen vrijdagavond vroeg de NOS premier Rutte naar de vaccinatieplicht:

Verslaggever:

"U bent geen voorstander van vaccinatieplicht, maar u zei ook: in een crisis kan je niets uitsluiten. Met code zwart in zicht: is dit dan het moment?"

Premier Rutte:

"Nee, dit is niet het moment, maar je kunt ook niks uitsluiten. Maar dit is niet het moment."

"Ik hield het niet voor mogelijk, maar inmiddels lijken de geesten rijp te worden gemaakt voor een vaccinatieplicht", zegt Andre den Exter, universitair hoofddocent gezondheidsrecht aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit. "Een algehele vaccinatieplicht zoals in Oostenrijk gaat naar mijn idee wel erg ver hoor. Mocht Nederland al besluiten tot een vaccinatieplicht, dan zal die zich in eerste instantie waarschijnlijk nog beperken tot bepaalde beroepssectoren, zoals de gezondheidszorg en essentiële diensten, zoals politieagenten."

Den Exter verwacht dat een (gedeeltelijke) vaccinatieplicht er alleen kan komen als alle andere maatregelen een code zwart in de zorg niet kunnen voorkomen. "Het is het meest vergaande middel waarover de overheid beschikt en daar kan die niet zomaar toe besluiten. Als niet eerst geprobeerd is om bijvoorbeeld met prikbussen de wijk in te gaan, dan zal de overheid daarmee moeten beginnen."

Voor militairen bestaat er al wel een vaccinatieplicht, voor gewone burgers (nog) niet. De Wet publieke gezondheid zal daarvoor moeten worden uitgebreid, zegt Aart Hendriks, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Universiteit Leiden. "Die wet verplicht de overheid enerzijds om maatregelen te nemen tegen de verspreiding van infectieziektes, zoals het coronavirus. Anderzijds kan de overheid de wet zo aanpassen dat burgers verplicht worden zich te laten vaccineren."

Mocht er al een vaccinatieplicht komen, dan betekent dat nog niet dat er vaccinaties onder dwang worden gezet, zegt Den Exter. "Je zal niet thuis worden beetgepakt en geprikt: drang is nog geen dwang. De sancties op weigeren zullen proportioneel moeten zijn. Dat kan bijvoorbeeld een boete zijn, het opschorten van salaris is dat naar mijn idee niet. Het lijkt me niet proportioneel om iemand onder de armoedegrens te drukken omdat die zich niet wil laten vaccineren."

Recht op lichamelijke integriteit niet absoluut

Een veelgehoord argument van mensen die zich niet willen laten vaccineren is het recht op lichamelijke integriteit. Dat recht is in tegenstelling tot het recht op leven geen absoluut recht, zegt emeritus hoogleraar ethiek Govert den Hartogh van de Universiteit van Amsterdam. "Het recht op lichamelijke integriteit is beperkt tot bijvoorbeeld in het geval waarbij je dronken betrokken raakt bij een auto-ongeluk. Dan zal je bloed moeten afstaan. In deze pandemie gaat het om een nog veel zwaarder belang. Aan de ene kant hebben we te maken met grote economische schade, anderzijds zorgen ongevaccineerden voor een grote druk op de zorg, waardoor operaties moeten worden uitgesteld. Vrijheid mag nooit zo ver gaan dat die anderen in gevaar brengt."

Vooralsnog wil het kabinet niet tornen aan die vrijheid, maar mocht dat wel gebeuren dan zal de wetswijziging daarover door beide Kamers moeten worden aangenomen, zegt hoogleraar gezondheidsrecht Hendriks. "De proportionaliteit zal door de Tweede en Eerste Kamer moeten worden bekeken, maar als de regering die kan aantonen, kan het binnen een dag of 10 geregeld zijn."

"Ik verwacht niet dat Nederland zomaar kiest voor een vaccinatieplicht, maar tegelijk zie je dat steeds meer Europese landen ertoe besluiten. Als deze quasi-lockdown steeds maar weer blijft terugkomen, dan verwacht ik wel dat de Kamer er uiteindelijk mee instemt. Er zal dan wel rekening gehouden moeten worden met het kleine deel van de bevolking dat zich om medische redenen niet kán laten vaccineren. Dat wil ik niet onopgemerkt laten."

Zelfs pro-vaccinatiepartijen Den Haag zijn tegen

Volgens politiek verslaggever Marieke van de Zilver voelen weinig mensen in politiek Den Haag iets voor een vaccinatieplicht. "Op dit moment speelt een vaccinatieplicht nog helemaal niet in Den Haag. Zelfs de meest verstokte pro-vaccinatiepartijen zien meer in het overtuigen van moeilijk bereikbare groepen, bijvoorbeeld in kwetsbare wijken. Demissionair minister De Jonge heeft ook meerdere keren uitgesloten dat zo'n plicht er in Nederland komt, maar de ervaring leert dat er in deze crisis wel meer maatregelen op tafel zijn gekomen waarvan niemand zich eerder kon voorstellen dat ooit ze genomen zouden worden."