Gesteggel in kabinet over nieuwe NAVO-norm: 'Flinke politieke knoop'
Het kabinet steggelt over de nieuwe NAVO-norm van 5 procent. Het grootste deel daarvan, 3,5 procent van het bbp, moet direct aan defensie worden uitgegeven. Een groei naar 3,5 procent betekent jaarlijks 15 miljard euro extra. Maar hoe moet dat worden betaald? De betrokken ministers zijn het oneens en ook in de coalitie dreigt een probleem. Dat zeggen verschillende bronnen tegen de politieke redactie van RTL Nieuws.
De NAVO-norm bepaalt hoeveel geld er per land naar defensie-uitgaven gaat. Die norm wordt uitgedrukt als een percentage van het bruto binnenlands product (bbp), de jaarlijkse omvang van de economie van een land. De Amerikaanse president Trump vindt dat de norm 5 procent moet zijn, omdat de VS veel meer betaalt dan de bondgenoten. Nederland zit net boven de 2 procent.
Defensieminister Ruben Brekelmans (VVD) wil graag een gefundeerd plan op tafel leggen om die norm omhoog te krijgen, maar minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) weet nog niet hoe hij de mega-investeringen moet betalen. De begrotingsregels oprekken, geld lenen, het zijn allemaal opties die Heinen consequent afwijst. Maar anders dreigt de defensiebegroting voor megabezuinigingen elders te zorgen.
NAVO-baas Mark Rutte heeft een voorstel gedaan zodat de lidstaten aan de wensen van de VS kunnen voldoen: elke lidstaat moet op termijn 5 procent uitgeven aan defensie. Daarvan moet zeker 3,5 procent aan defensie worden uitgegeven. De overige 1,5 procent mag ook worden uitgegeven aan defensie-gerelateerde uitgaven, bijvoorbeeld cyberveiligheid en infrastructuur.
De huidige NAVO-norm voor defensie-uitgaven is 2 procent, wat is afgesproken in 2014. Pas vorig jaar haalde Nederland die norm. Over de nieuwe norm, en de termijn waarop die moet worden behaald, moet een knoop worden doorgehakt op de NAVO-top eind juni in Den Haag.
Discussie in het kabinet
Het is dus nodig dat het kabinet snel overeenstemming bereikt over de inzet van Nederland, benadrukken bronnen. Maar de gesprekken in het kabinet verlopen moeizaam. Met name tussen de twee prominente VVD-ministers Heinen en Brekelmans. Heinen zou zich 'heel strak' opstellen, ziet een betrokkene. Hij presenteert zich – nog meer dan zijn voorgangers op Financiën – als zuinige minister, zowel in Nederland als Europa.
Maar voor VVD-minister Brekelmans en NSC-minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp weegt de partijlijn – streng begrotingsbeleid - nu minder zwaar dan het laten slagen van de NAVO-top. Voor beide ministers is de top met stip het belangrijkste moment van hun ministerschap. Het kan daarbij niet zo zijn dat de Nederlandse inzet lager is dan wat Rutte en Trump van ons vragen.
En ook die opstelling leidt tot irritatie in de ministerraad. Brekelmans zou volgens ingewijden zelfs al de volledige 5 procent toe willen zeggen. Nauw betrokkenen zouden hem hebben gewaarschuwd om minder hoog in te zetten.
Bekijk hier wat er op het spel staat bij de NAVO-top in juni:
Volgens bronnen wordt door betrokken ministeries gezocht naar een compromis, maar is dat nog niet gevonden. Bij andere ministeries kijken ze met verbazing naar de rechtlijnige Heinen, die herhaaldelijk heeft gezegd dat 'schuldhoudbaarheid prioriteit nummer één' is. In een intern overleg zou Heinen zelfs vraagtekens hebben gezet bij de onderbouwing van een nieuwe 3,5 procent-norm, wat tot chagrijn leidde bij andere ministers.
ReArm Europe
Eén manier om toe te groeien naar de nieuwe NAVO-norm is door de defensie-uitgaven de komende jaren nauwelijks te laten stijgen en dan pas over een paar jaar de grote stappen te zetten. Daarmee wordt de begroting de komende jaren ontzien, maar wordt het probleem bij volgende kabinetten geparkeerd.
Het kabinet zou ook gebruik kunnen maken van de opties in het plan van de Europese Commissie, 'ReArm Europe'. Met dat plan wil de EU 800 miljard euro defensiegeld vrijmaken. Deels door tijdelijk de strenge begrotingsnormen los te laten voor defensieuitgaven, waardoor lidstaten meer kunnen uitgeven, en deels door met alle EU-landen gezamenlijke leningen aan te gaan.
In de coalitie is veel weerstand tegen het oprekken van de begrotingsregels en de nieuwe Europese leningen. Het leidde in de coalitie tot hoogoplopend crisisoverleg, nadat premier Schoof in Brussel goedkeuring had gegeven aan de uitwerking van de plannen.
Ook minister Heinen heeft meerdere keren gezegd dat Nederland absoluut geen gebruik gaat maken van de mogelijkheden in de Europese plannen. Als Nederland tóch het plan nodig heeft, dan is dat voor hem een pijnlijke draai. Maar, zo zeggen ingewijden, sommige ministers in het kabinet zien liever dat in dit stadium alle opties nog worden opengehouden.
'Flinke politieke knoop'
"Waar het kabinet maandenlang vooral trots was op de NAVO-top in Den Haag, ligt er nu een flinke politieke knoop op tafel", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "Want als gastland kan Nederland zich niet opstellen als het zuinigste jongetje van de klas. Wordt de top in Den Haag een flop? Dit bezorgt betrokken ministers de nodige hoofdbrekens. Binnen een paar weken moet er een Nederlandse inzet liggen. Zeker tussen Heinen en Brekelmans, toch twee prominente VVD-ministers, dreigt een stevige discussie."
"Zelfs als het kabinet akkoord is, is het de vraag of een akkoord in de coalitie lukt. De PVV heeft de afgelopen maanden regelmatig laten weten dat zij niet zonder meer defensie-uitgaven willen verhogen."
