Verdeeldheid over nieuwe NAVO-norm terwijl Russische dreiging toeneemt

Waarom moeten de defensie-uitgaven omhoog?

Dat de defensie-uitgaven omhoog moeten, daar is weinig discussie over. De Russische president Poetin heeft de Russische economie omgevormd tot een oorlogseconomie. De productie van militair materieel en drones ligt zo hoog dat Rusland het Westen binnen een paar jaar in slagkracht overtreft.

Wat is het plan?

De Amerikanen willen niet meer opdraaien voor de Europese veiligheid. De Amerikaanse president Trump eiste eerder dat defensie-uitgaven van elk NAVO-land naar 5 procent van hun bruto binnenlands product (BBP) - de jaarlijkse waarde van de economie van een land - gaan. De afspraak tussen NAVO-landen is op dit moment nog 2 procent van het BBP. Veel landen haalden die 2 procentnorm pas net.

Het compromisvoorstel van NAVO-topman Mark Rutte is daarom als volgt: de 32 NAVO-landen moeten voortaan 3,5 procent in defensie steken en daarbovenop 1,5 procent in defensiegerelateerde zaken, zoals bruggen, wegen en cyberveiligheid.

Kijk hier hoe premier Dick Schoof over dat voorstel van Rutte uit de school klapte:

Hoe zit het met de steun voor het plan van Rutte?

Of het voorstel het haalt en zo ja, in welke vorm, zal de komende weken duidelijk worden. De tekenen zijn gunstig. Landen die grenzen aan Rusland - Polen, Finland, Baltische Staten - zijn sowieso voor investeren in defensie. Ook grote landen als Duitsland hebben zich al positief uitgelaten over het voorstel van Rutte.

Sommige landen halen dit jaar met moeite de 2 procent en staan niet te springen om uitgaven verder te verhogen. Spanje bijvoorbeeld. En de Belgische minister van Buitenlandse Zaken zei twee weken geleden dat zijn land dat echt niet aankan. Voor elk NAVO-land geldt: het vraagt om moeilijke keuzes. In Nederland is de coalitie verdeeld.

En dus?

Aan de 5 procent is weinig te tornen, denken bronnen bij de NAVO. Dit is de keiharde inzet van de VS. Waar wel onderhandelingsruimte zit, is het tempo waarmee landen naar dat percentage groeien. Al wordt er door betrokkenen op gewezen dat je ook niet te lang moet nemen om naar de 5 procent te groeien, omdat het echt belangrijk is om tegenwicht te bieden aan de Russische dreiging. Betrokkenen rekenen erop dat landen die nu nog tegensputteren uiteindelijk ook overstag gaan. Want 'niemand wil alleen komen te staan'.

Bekijk hier wat er allemaal op het spel staat tijdens de NAVO-top:

Hoe nu verder?

NAVO-landen moeten daarnaast ook voldoen aan de zogenaamde capability targets. Zo dringt de NAVO er bijvoorbeeld al jaren op aan dat Nederland weer een tankbataljon krijgt. Deze capaciteitsdoelen per land zijn flink opgeschroefd. Ze blijven overigens wel geheim om de vijand niet wijzer te maken.

Om aan dié eisen te voldoen moeten voor Nederland de uitgaven al met 16 tot 19 miljard euro omhoog. Omgerekend voor Nederland gaat het dan om 3,5 procent. 5 juni praten de ministers van Defensie van de NAVO daarover in Brussel. Het is de opmaat naar het besluit over de NAVO-norm dat ze op 25 juni hopen te nemen. Maar daarvoor zijn nog wel verschillen te overbruggen.

Wordt het spannend?

De echte onderhandelingen moeten nog beginnen. NAVO-baas Rutte is continu aan het lobbyen in de hoofdsteden van de NAVO-lidstaten. In Turkije hebben de ministers van Buitenlandse het er twee weken geleden voor het eerst met zijn allen over gehad. Het echte werk gebeurt de komende weken achter de schermen. Bij de NAVO is het ongebruikelijk om het - zoals bij EU vaak wel gebeurt - op de top zelf aan te laten komen. Daarvoor moet het gebeuren.

Ook vorig jaar bij de top in Washington maakten onderhandelingsteams dagen van 18 uur en lag er voor de regeringsleiders een persbericht van tientallen pagina's.

Wordt het weer zo'n uitgebreid statement?

Nee, Rutte dringt aan op een compact stuk waarin de belangrijkste ambitie - het opvoeren van de de defensie-uitgaven - duidelijk wordt verwoord. Vorig jaar werd de Russische dreiging nog duidelijk benoemd. Of dat gezien de veranderende Amerikaanse opstelling weer gebeurt, is nog onzeker. Het kan ook dat wordt gekozen voor een neutrale verwijzing, bijvoorbeeld naar 'de dreigingen die het bondgenootschap het hoofd moet bieden'.

Hetzelfde geldt voor het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne. Eerder werd dit nog expliciet in het vooruitzicht gesteld. De Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth zei eerder dat de Oekraïense president Zelensky dat wel kan vergeten. Waarschijnlijk komt hierover niks in de slotverklaring. Volgens een NAVO-bron hoeft dat ook niet en geldt de eerdere afspraak dat Oekraïne lidmaatschap in het vooruitzicht wordt gesteld zolang het bondgenootschap daar niks anders over afspreekt.

Over Zelensky gesproken, komt hij ook?

Vorig jaar was Zelensky nog de ster van de show. En verschillende NAVO-bronnen zijn er zeker van dat hij dit jaar ook wel weer van de partij zal zijn. "Het zou me verbazen als hij niet in ergens Den Haag zal opduikt", aldus een ingewijde. Premier Schoof maakt er geen geheim van dat hij de Oekraïense president graag in Nederland ontvangt. Maar de Amerikaanse president Trump heeft een moeizame relatie met Zelensky. Die verwijt hem regelmatig mede schuldig te zijn aan oorlog.

NAVO-secretaris-generaal Rutte laat nog in het midden of Zelensky wordt uitgenodigd. En ook - als hij komt - of hij dan bij de regeringsleiders mag aanschuiven of bijvoorbeeld alleen bij bijeenkomst van ministers van Defensie of Buitenlandse Zaken.

Hoe ziet het programma van de NAVO-top eruit?

Het is een compact programma. Eerder is al gebleken dat als Trump erbij is 'kort' een van de succesfactoren, omdat hij niet van lang vergaderen houdt. En iedereen is ervoor beducht dat het tot aanvaringen komt tussen hem en andere aanwezigen. Hoe korter het programma, hoe kleiner die kans.

24 juni zal in het teken staan van de defensie-industrie. Want om de defensie-uitgaven snel te kunnen verhogen moet de industrie snel opschalen. Zo'n 400 deelnemers zullen dan bespreken hoe de defensie-industrie versneld kan worden versterkt en opgeschaald om te voldoen aan de groeiende vraag naar militair materieel.

Bekijk hier een Belgische wapenfabriek waar de machinegeweren en ander materieel de deur uitvliegen: 

's Avonds is er een sociaal diner, dat dus niet is bedoeld voor onderhandelingen. De regeringsleiders zullen te gast zijn van de koning. De ministers van Defensie en Buitenlandse Zaken eten op een andere locatie.

De 25ste juni zal de vergadering van de regeringsleiders, waarin ze - zo hoopt Rutte - een klap kunnen geven op de nieuwe NAVO-norm. Die uitkomst moet wat Rutte betreft niet zoals in het verleden een ietwat vrijblijvende 'investment pledge' zijn, maar een 'investment plan' waar iedereen zich aan dient te houden en met een tijdpad hoe daar te komen.

En komt Trump?

Hij heeft toegezegd te zullen komen. Dat heeft hij vorige week ook nog eens bevestigd in een telefoongesprek met Dick Schoof.

Bekijk hier dat Schoof dat vertelt:

De toezegging van Trump is een opsteker voor Schoof, maar iedereen weet van de beperkte houdbaarheid van beloften die Trump doet. Dus pas als Airforce One op Schiphol landt, is het echt zeker dat de Amerikaanse president erbij is.

En dan komt toch alles goed?

Er is nog genoeg dat mis kan gaan rond de NAVO-top. Dus als alles vlekkeloos verloopt en de NAVO-landen eensgezind besluiten tot verhoging van de defensie-uitgaven en er ook geen grote incidenten zijn, dan zal Den Haag opgelucht ademhalen. Maar het echte werk begint dan pas.

Want in elk NAVO-land zal het pijn doen om de defensie-uitgaven te verhogen. En het zal ongetwijfeld tot politieke spanningen leiden. Mogelijk ook hier in Nederland.