Wordt koffie straks duurder? Dit zijn de gevolgen van de anti-ontbossingswet
De anti-ontbossingswet gaat er vanaf eind dit jaar mogelijk voor zorgen dat je meer kwijt bent aan je biefstuk en kop koffie. Wat is er aan de hand? We zetten vijf vragen (en antwoorden) op een rij.
Oké. Wat is precies het probleem?
Een kopje koffie, die reep chocola, de biefstuk op je bord – de kans is groot dat daarvoor bomen zijn gesneuveld. Bossen maken plaats voor palmolieplantages, bomen worden gekapt om vee te laten grazen of om soja te laten groeien - dat weer in veevoer wordt verwerkt.
Volgens het Wereld Natuur Fonds zijn Europese consumenten verantwoordelijk voor 16 procent van de wereldwijde ontbossing. Dat is slecht nieuws, want bij het kappen komt alle koolstofdioxide vrij die de bomen hebben opgeslagen. Mondiale ontbossing is verantwoordelijk voor 10 tot 20 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, aldus het Nederlandse ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). De Europese Unie wil haar impact op de wereldwijde ontbossing verminderen.
Enter de EUDR, de EU Deforestation-free Regulation.
De wát?
In Nederland heet deze wet de 'Verordening ontbossingsvrije producten'. Die schrijft voor dat bedrijven die de grondstoffen soja, rundvlees, cacao, koffie, oliepalm (de vrucht waaruit palmolie wordt gewonnen) en hout importeren of verwerken, moeten aantonen dat daarvoor géén bos is gekapt na 2020.
De regels bestaan sinds vorig jaar, maar gaan per 30 december dit jaar in voor grote bedrijven. Voor het midden- en kleinbedrijf (mkb) en zzp'ers ligt de deadline op 25 juni 2025. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) en de Douane gaan de regels handhaven. Houd je je als bedrijf niet aan de nieuwe wet, dan riskeer je een boete.
Wat vinden de betrokken bedrijven hiervan?
Een beetje zenuwachtig zijn ze wel. "We staan achter het doel van deze wet, alleen weten we nog niet wat er in de praktijk van ons wordt verwacht", zegt Alexander Nobels van koffie- en theespecialist Simon Lévelt.
Wat hij wél weet: 'zijn' bedrijf moet via zogeheten polygoondata de precieze locatie van elke koffieboer achterhalen en zo een inschatting maken of bij de verbouwing van de koffiebonen bos is aangetast. Die gegevens voert hij in het - bestaande - douanesysteem TRACES in. Er wordt nóg een component toegevoegd aan het systeem, maar wat dat gaat zijn? "Geen idee." Er is nog veel onduidelijkheid over het systeem.
Nobels zelf hoeft niet achter de exacte oorsprong van de bonen aan. "Die gegevens vragen we op bij onze leveranciers. Om je een beeld te geven: onze toeleverancier in Oeganda koopt zijn koffiebonen van 12.000 kleine boeren. Een enorm ingewikkelde klus, waarbij ik erop moet vertrouwen dat ik de juiste info doorkrijg", zegt hij.
Ook chocoladebedrijven krabben zich nog achter de oren. De Vereniging voor de Bakkerij- en Zoetwarenindustrie (VBZ) laat weten "naar verwachting pas in december toegang tot het informatiesysteem te hebben", terwijl de wet aan het einde van die maand al van kracht wordt.
De levensmiddelenbranche wil vooral meer weten over "hoe de handhaving er precies uit gaat zien". Al met al: (lichte) stress en onrust bij de relevante sectoren.
Wat gaat de consument merken van de anti-ontbossingswet?
"In de hele keten worden meer manuren ingekocht", redeneert Nobels van Simon Lévelt. Die zijn nodig om aan de wet te kunnen voldoen. "Het kan bijna niet anders dan dat die extra kosten worden doorberekend, ook aan de consument. Alleen hoe hoog die kosten zullen zijn, kan ik niet inschatten."
Jort Heijmans van de Centrale Organisatie Vleessector (COV) verwacht nieuwe administratieve lasten voor veehouders door de nieuwe regels. "De kosten hiervan zullen in de prijs verrekend worden aan vleesimporteurs en slachterijen en dus op het bord van de consument belanden", stelt hij.
Eddy Esselink van MVO, de ketenorganisatie voor Oliën en Vetten is minder stellig. De gevolgen zijn niet meteen te merken aan een duurdere pot Calvé-pindakaas, een kostbaarder kuipje Blue Band of meer prijzige zeep of schoonmaakmiddelen.
"Maar tel je álle grondstoffen op waarop de ontbossingswet betrekking heeft, en op de afgeleide producten daarvan, dan ga je dat als consument natuurlijk wel voelen in de portemonnee", denkt hij.
Nobels is bang voor een 'bij-effect' van de wet: dat straks koffie in Europa schaars wordt. "Koffieboeren denken misschien: wat een extra werk voor mij om al die gegevens aan te leveren. Weet je wat? Ik verkoop mijn koffie wel elders. Niet aan bedrijven in Nederland, maar in de VS."
Willen consumenten meer betalen voor ontbossingsvrije producten?
Sigrid Deters, campagneleider biodiversiteit bij Greenpeace, is ervan overtuigd dat de meeste mensen blij zijn met deze wet. Tijdens een publieksconsultatie van de Europese Commissie lieten bijna 1,2 miljoen Europese burgers - onder wie 134.000 Nederlanders - weten een strengere wetgeving tegen ontbossing te willen.
Alleen het afschaffen van zomer- en wintertijd kreeg meer handen op elkaar dan het tegengaan van ontbossing, vertelt ze. "Mensen willen goedkoop, maar niet ten koste van alles." Verder zou meer dan een kwart van de Nederlanders voorstander zijn van een verbod op de verwerking van palmolie in producten. Ze associëren palmolie steeds vaker met mogelijke ontbossing van tropisch regenwoud.
Henk Flipsen van Nevedi, belangenbehartiger voor de diervoederindustrie (die veel soja invoert), heeft er een hard hoofd in. "Mensen zeggen wel dat ze meer over hebben voor ontbossingsvrije producten, maar in de praktijk kiezen ze toch vaak voor het goedkoopste. En bedrijven die hun extra kosten niet doorberekenen, maar van hun eigen marge afhalen? "Die zijn zeldzaam."
