Weer genieten van seks na een negatieve ervaring: 'Is iedereen hier zo lyrisch over?'

Carlie van Tongeren (38) was 14 toen ze werd aangerand. Op een slaapfeestje werd ze wakker van jongenshanden die haar onder haar jurkje betastten. Ze bevroor, iets wat vaker voorkomt bij seksueel overschrijdend gedrag. Jarenlang praatte ze er met niemand over en stopte ze het weg, maar ondertussen vormde ze wel onjuiste ideeën over seks. Dat het niet uitmaakt wat zij wil of voelt. Dat seks iets is wat erbij hoort, wat je doet voor de ander.

Ze had seks op de automatische piloot, liet het haar min of meer overkomen. Haar lichaam kwam wel in opstand: ze ontwikkelde fysieke klachten, kreeg buikpijn waar geen medische oorzaak voor te vinden was. "Je kunt het wegstoppen, maar het zit wel ergens, verstopt in je hoofd en je lichaam", vertelt ze.

Vanaf het moment dat ze wél ging praten over die ene ervaring en ervoor in therapie ging, kon ze niet meer 'gewoon maar even seks hebben'. "Het is goed om de verwerking aan te gaan, maar dan komt ook al het gevoel wat je hebt weggestopt naar boven. Pas toen blokkeerde ik en ging ik denken: is dit het nou? Is dit nou die seks waar iedereen zo lyrisch over is? Moet ik hier genoegen mee nemen? Het frustreerde me enorm, maakte me boos dat ik er niet van kon genieten. Ik wilde niet dat die ene seksuele ervaring en al die stomme ervaringen erna de rest van mijn seksuele leven zouden bepalen. Seks moet léúk zijn."

Lijf gaat op slot

Seksuologe Ingeborg Timmerman (56) herkent vanuit haar praktijk veel van het verhaal van Carlie. Veel cliënten komen niet bij haar terecht met een primaire seksuele hulpvraag, maar worden doorverwezen door een gynaecoloog of uroloog vanwege onverklaarbare klachten. "Ze hebben pijn bij het vrijen, geen zin in seks, buikpijnklachten, bekkenproblematiek, hoofdpijn of epileptische aanvallen, en al een heel medisch traject doorlopen zonder diagnose", vertelt ze.

"Als ik met ze in gesprek ga blijkt dan vaak dat ze een negatieve of traumatische seksuele ervaring hebben weggestopt. Vaak gaat het lijf voor een deel op slot, of is het zenuwstelsel gevoeliger afgesteld. Het lichaam reageert dan op neutrale prikkels – zoals een gynaecologisch onderzoek, onschuldige aanraking of intimiteit – alsof je in gevaar bent."

Een heleboel mensen zijn zich nauwelijks bewust van het feit dat die negatieve ervaring een rol speelt in de seksualiteitsontwikkeling, zegt Ingeborg. "Je kunt in het dagelijks leven prima functioneren, maar in de seksualiteit verraadt het zich vaak, omdat je daar op je kwetsbaarst bent. Als je het wegdrukt, loop je ergens een keer vast. Bij Carlie is dat vrij vroeg al gebeurd, maar bij sommige mensen gebeurt het pas op hun 40ste of later. Zij hebben heel lang seks op de automatische piloot, zonder daar veel opwinding of fijne gevoelens bij te ervaren."

Therapie kan volgens Ingeborg helpen om een negatieve ervaring te verwerken en, op den duur, weer te genieten van seks. "Er is een tijd geweest waarin werd gedacht dat je geen slapende honden wakker moest maken; dat je het vooral niet moest oprakelen als iemand zelf zei geen last te hebben van een negatieve ervaring. Maar inmiddels weten we dat het positief werkt om naar die ervaring toe te gaan om schaamte en angst achter je te kunnen laten en de ervaring te verwerken. Dat leidt tot meer plezier in je seksualiteit."

Emotioneel afgestompt

Overigens denkt Ingeborg dat slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag meestal niet de diagnose PTSS krijgen. "Er zijn heel veel mensen die geen PTSS hebben, omdat de ervaring niet levensbedreigend of heel erg gewelddadig was, maar die wel echt last ondervinden van de negatieve ervaring. Er is een blokkade in hun gevoelsleven opgetreden, en ze zijn gebaat bij verwerkingsbehandeling, meditatie, haptotherapie of iets anders waardoor ze weer gaan voelen."

"Anders raken ze emotioneel afgestompt, en op het moment dat er wel heel veel te voelen is – bij hevige verliefdheid bijvoorbeeld – raken ze in paniek. Die afstomping kan zich ook uiten in depressie of burn-out. Als er geen ruimte komt om iets te verwerken, blijven die weggehouden gevoelens het gevoelsleven blokkeren. Dan wordt het eigenlijk erger. Ze moeten weer contact zien te maken met alles wat er te voelen is."

Voor Carlie was een hevige verliefdheid de trigger om met haar verleden aan de slag te gaan. Door middel van therapie leerde ze welke remmende gedachten haar in de weg stonden. "Ik vond seks stom, ik had er negatieve associaties bij en allemaal boze gedachten. Ik moest op zoek naar positieve ervaringen, alleen of met een ander. Het heeft mij geholpen om even helemaal geen relaties aan te gaan en geen seks te hebben met anderen. Dat was het moment waarop ik kon voelen wat ik zelf nou eigenlijk wilde en ruimte kon maken voor luchtigheid en positieve gedachten over seks. Wat vind ik, wat wil ik, wat is mijn seksualiteit? Nu ben ík het startpunt."

Om ook anderen te helpen, schreven Carlie en Ingeborg het boek Van weerzin naar weer zin - opnieuw genieten van seks na een negatieve ervaring. Aan de hand van Carlies verhaal, (geanonimiseerde) verhalen uit de praktijk van Timmerman en haar expertise, hopen ze lezers met welke seksuele voorkeur dan ook handvatten te geven om weer een positieve blik op seksualiteit te ontwikkelen.

Niet meteen spetterende seks

Het is het boek waarvan Carlie had gewild dat het er was geweest toen zij nog worstelde met de naweeën van haar negatieve seksuele ervaring. "Als je het eenmaal hebt verwerkt en je weer prima voelt, is het niet automatisch zo dat je dan meteen spetterende seks hebt waarbij je je helemaal kunt laten gaan. Na die verwerking begon het voor mij pas. Maar over het proces daarna hoor of lees je nauwelijks iets. Daarom wilde ik dit boek maken, want ik weet zeker dat er meer mensen zijn die hier tegenaan lopen."

Ingeborg bevestigt dat. "Als ze van hun negatieve ervaring af zijn, is het voor veel mensen nog zoeken naar hoe ze er iets positiefs van kunnen maken. In een relatie is dat een moeilijke fase. Het is een soort coming-out, waarbij je je partner moet gaan vertellen dat de seks voor jou tot nu toe niet prettig is geweest, en samen op zoek moet gaan naar manieren om het wel prettig te maken. In het boek hebben we allemaal oefeningen beschreven die daarbij kunnen helpen."

Wat veel mensen niet weten, zegt Ingeborg, is dat elk individu maar 5 procent van alle seks opwindend vindt. Die andere 95 procent doet je dus weinig of niets. "Daardoor kun je denken dat je alles wat met seks te maken heeft, stom vindt. Zoek naar die 5 procent die je wél raakt. Die zoektocht is voor mensen, als ze eenmaal zijn bevrijd van die negatieve ervaringen, vaak heel verhelderend. Ze ontdekken dat ze wel hun eigen seksualiteit hebben."

Er is niet één oplossing die voor iedereen werkt, benadrukken Ingeborg en Carlie; geen twee ervaringen zijn immers hetzelfde en iedereen maakt zijn eigen leerproces door. Er zijn meerdere wegen die naar fijne seks leiden. Maar in het algemeen geldt: erover praten op een manier die niet bedreigend is, vermindert de schaamte en de angst. De ervaring verwerken is stap 1. Als dat lukt, komt het met de juiste hulp uiteindelijk altijd goed met die seksualiteit, is Ingeborgs ervaring.

"Seksualiteit zit in ons DNA", zegt ze. "Als het je lukt om alle seinen op groen te zetten, gaat die seksualiteit vanzelf stromen. Ik hoef eigenlijk nooit interventies mee te geven als 'probeer dit standje eens of koop eens dit of dat'. Mensen doen het zelf, met hun eigen creativiteit en verlangens. Dat is heel leuk om te zien. En dat hoeft echt geen jarenlang proces te zijn, het kan heel snel gaan. Afhankelijk van in hoeverre het trauma is verwerkt, zijn we met vijf gesprekken al heel ver. Veel mensen komen er beter uit en ontwikkelen een intimiteit die vele malen groter is dan hoe ze zijn begonnen in hun relatie."

Laatste stap naar fijn seksleven

Carlie kreeg weliswaar psychologische hulp, maar moest de laatste stap – die naar een fijn seksleven – zelf zetten. "Dat heeft onnodig lang geduurd in mijn eentje. Ik miste informatie en handvatten en voelde me raar dat het mij maar niet lukte", zegt ze. Een gemis dat dat niet aan bod kwam in de therapie, vindt seksuoloog Ingeborg. Ze hoopt dan ook dat niet alleen ervaringsdeskundigen en hun geliefden hun boek zullen lezen, maar ook psychologen die niet seksuologisch geschoold zijn en wel aan traumaverwerking doen.

"Vaak denken psychologen dat die seksualiteit niet hun pakkie-an is, maar dat vind ik een misvatting. Seksualiteit hoort bij ons als mensen, dat hoef je niet per se over te laten aan een specialist. Als je al een vertrouwensband hebt opgebouwd met een cliënt is het jammer als je dat stuk laat liggen."

'Van weerzin naar weer zin - opnieuw genieten van seks na een negatieve ervaring' van Carlie van Tongeren & Ingeborg Timmerman is nu te koop.