Huisarts waarschuwt voor bizarre claims influencers: 'En patiënten luisteren ernaar'

"Huilend zit ze voor me. 18 jaar en zwanger. Ik had verschillende gesprekken met haar gehad over anticonceptie, maar ik had verloren van de gezondheidsgoeroes op sociale media. En zij ook", schreef huisarts Jojanneke Kant op LinkedIn, het bericht werd honderden keren gedeeld en kreeg duizenden likes.

Waar ze ongerust over is: de opmars van zelfbenoemde gezondheidsgoeroes met veel volgers die bijvoorbeeld hormonale anticonceptie afraden omdat het 'een misdadig hormonaal experiment' zou zijn, zo is te lezen op een van de accounts. Het is volgens Kant niet één goeroe, 'maar een handvol BN'ers die samen met deze goeroes medische onjuistheden op social media delen en ik begrijp wel dat je als niet-medicus niet meer weet wat je moet geloven'.

'Nuance ontbreekt vaak'

Regelmatig ziet ze in haar praktijk vrouwen die na berichten op social media geen hormonen meer willen gebruiken als anticonceptiemiddel. "Dat is helemaal niet verkeerd, er is veel meer bewustwording dan vroeger, maar het lastige is dat op social media de nuance vaak ontbreekt. Ik zal niet beweren dat de pil geen bijwerkingen heeft, maar natuurlijke anticonceptiemethoden zijn niet voor iedereen in elke leeftijdsfase passend. Het vraagt meer van je dan alleen maar een temperatuur opmeten. Soms is een hormonale vorm van anticonceptie (tijdelijk) dan een betere oplossing om zwangerschap te voorkomen."

Kant praat met gemengde gevoelens over de online goeroes, want ze roepen ook veel goede dingen over gezonde voeding en een gezonde levensstijl. "Maar daartegenover staan dan totaal ongefundeerde uitspraken over dat de pil vergif is, niet gehinderd door enige vorm van onderbouwing. In een ander video met een BN'er wordt gezegd dat je darmen vijf jaar lang beschadigd zijn na drie antibioticakuren. Dit is nergens op gebaseerd, als ik vraag om een onderbouwing, krijg ik die niet."

Zonnebrand en vitamines

De trend is breder te trekken. Ook over zonnebrandcrème wordt beweerd dat het gevaarlijk is. "Er wordt geadviseerd niet te smeren, maar wat ik mis is het advies: blijf dan uit de zon. In de zon zonder bescherming is gevaarlijker dan een laagje zonnebrand."

De meeste gesprekken in haar praktijk gaan over het gebruik van vitaminepillen, nadat haar patiënten hierop gewezen zijn door influencers. "Natuurlijk ben ik niet tegen natuurlijke geneeskunde, maar als een jonge, gezonde vrouw tegenover me zit, hoeft ze echt niet tientallen euro's per maand aan vitamines te slikken. Een kans op een tekort is echt heel klein."

Fabeltjesfuik

Ook bij stichting Rutgers, het kenniscentrum seksualiteit, is bekend dat op sociale media veel aandacht is voor hormonale anticonceptie. "Die informatie is alleen niet altijd evenwichtig", laat Ineke van der Vlugt weten, deskundige op het gebied van anticonceptie en abortus. "Op sociale media worden bijvoorbeeld meer negatieve ervaringen gedeeld over de pil dan positieve. Daarnaast kunnen vrouwen door het algoritme in een fabeltjesfuik terechtkomen waardoor ze eenzijdige informatie over een methode krijgen die hun keuze kan beïnvloeden."

Een populaire methode om niet zwanger te worden is de 'cycle tracking methode', dat is een app die bijhoudt wanneer de vruchtbare en onvruchtbare dagen zijn. "Het is prima om op deze manier grip te krijgen op je cyclus. Vroeger hielden vrouwen hun menstruatie bij in een kalender, nu in een app, maar wil je het gebruiken om een zwangerschap te voorkomen, dan is zo'n app een groot risico. Om goed inzicht te krijgen in je vruchtbare dagen, moet elke dag over een langere periode op dezelfde tijd de lichaamstemperatuur worden gemeten. En al doe je dat: je moet een stabiele cyclus hebben. Bij jonge vrouwen is de cyclus vaak onregelmatiger, dan is de app onbetrouwbaarder", zegt Van der Vlugt. "Het is een goede ontwikkeling dat vrouwen bewuster keuzes maken en soms kritisch zijn op hormonen, als ze zich maar goed laten informeren en de voor- en nadelen van methoden goed tegen elkaar afwegen.

Weinig onderzoek

Daar is Eva de Goeij van Ava, een belangenvereniging voor anticonceptie, vrije keuze en abortus, het mee eens. "Wij zijn tegen desinformatie van influencers, maar voor een vrije keuze. Al jaren maken vrouwen meldingen van symptomen en bijwerkingen na pilgebruik. Dit terwijl er relatief weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar het negatieve effect van de pil. Hierdoor is er een gat ontstaan waar influencers graag op inspringen. Vergeet daarnaast de anticonceptiekloof niet. Veel vrouwen denken: ik draai lichamelijk en financieel op voor deze verantwoordelijkheid terwijl we samen seks hebben. Ze hebben geen zin meer om die bijwerkingen voor lief te nemen."

Voor vrouwen bestaan er veel verschillende betrouwbare anticonceptiemiddelen, terwijl mannen alleen maar tussen een condoom of een sterilisatie kunnen kiezen. Er wordt al jarenlang onderzoek gedaan naar anticonceptiemiddelen voor mannen. Waarom zijn die nog altijd niet op de markt en wanneer kunnen we die wel verwachten? Bekijk het in onderstaande video:

Daarnaast bestaat er volgens De Goeij een vooroordeel over mensen die kiezen voor kalendertracking. "Er zijn genoeg vrouwen die weten dat de kans op een ongewenste zwangerschap groter is en die het oké vinden een morning-afterpil of vroege abortus te nemen. Vrouwen die hun cyclus goed bijhouden, komen er vroeg achter dat ze zwanger zijn. We moeten stoppen met vrouwen veroordelen die bewust kiezen voor een hoger risico."

'Doorbreek het taboe'

Abortusklinieken lieten eerder aan NOS weten te signaleren dat meer vrouwen de voorkeur geven aan natuurlijke anticonceptie, zoals temperatuur meten of menstruatie bijhouden via een app. "Anticonceptie wordt gezien als de verantwoorde keuze, abortus als onverantwoordelijke keuze. Ik zou het mooi vinden dat taboe te doorbreken. Veel huisartsen sturen aan op methodes die een lagere kans op zwangerschap geven, maar sommige vrouwen willen die andere hormoonvrije methodes ook bespreken. Dit vereist een open houding van huisartsen zodat vrouwen met gedegen informatie een goede afweging kunnen maken."

De 18-jarige vrouw die met huisarts Jojanneke Kant in gesprek ging, besloot voor een abortus te gaan. "Zij was onvoldoende op de hoogte van het hogere risico, daarom pleit ik voor richtlijnen, zodat we kritisch kunnen kijken naar de medische informatie die gedeeld mag worden op sociale media."

Wettelijke regels zijn lastig

Die regels zijn er nog niet, laat Ruud Coolen van Brakel weten, hij is directeur van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM). Er zijn volgens hem veel regels voor het maken van reclame over geneesmiddelen, maar die regels zijn er niet over het delen van desinformatie. "Dat mag iedereen doen. Behalve artsen, als die verkeerde informatie verspreiden, kan de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd ze terechtwijzen."

Het is volgens Coolen van Brakel lastig wettelijke regels te verbinden aan gezondheidsclaims. "Ik zou het graag willen, maar het is een uitdaging om bijvoorbeeld een disclaimer voor elkaar te krijgen. Dat merkten we een aantal jaar geleden. Vanwege een dalende vaccinatiegraad werd een denktank desinformatie in het leven geroepen, die ging in coronatijd door. De denktank riep veel weerstand op. Het tegengeluid 'we mogen niet meer uitspreken wat we denken' was groot. Vooralsnog mag iedereen gewoon roepen wat hij wil."

Betrouwbaarheid anticonceptiemethoden

Als een vrouw de pil elke dag trouw slikt heeft ze, in het eerste jaar dat ze de pil gebruikt, 0,3 procent kans zwanger te raken. Vergeet ze de pil regelmatig of heeft ze wel eens diarree, dan neemt de kans op een ongewenste zwangerschap toe tot 9 procent.

Als de partner van de vrouw altijd heel precies een condoom gebruikt, dan is de kans 2 procent dat je als vrouw zwanger raakt. Maar is de man minder precies, doet hij hem soms niet goed om, of het condoom scheurt, dan loopt de kans op tot 18 procent.

Gebruikt de vrouw onder meer een thermometer om te kijken wanneer ze vruchtbaar is, de natuurlijke methode, dan is de kans 0,4 procent dat ze zwanger raakt. Maar dan moet de vrouw wel een regelmatige menstruatiecyclus hebben en ze moet haar temperatuur elke dag heel precies op hetzelfde tijdstip meten. Reageert haar lichaam een keer anders, of is ze een dag wat later met het meten van haar temperatuur, dan kan de kans dat ze toch zwanger wordt in het eerste jaar oplopen tot wel 24 procent.

Bron: NHG