Chinese steun voor Rusland blijft uit: Peking verdeeld over oorlog

Toen begin februari de militaire opbouw langs de grens met Oekraïne al ver gevorderd was, zat de Russische president Poetin als eregast op de tribune bij de Winterspelen in Peking. Daar leek hij al een gebaar naar de Oekraïners te maken door bij de opkomst van hun nationale ploeg plots 'in slaap' te vallen. Even daarvoor was hij op bezoek geweest bij Xi, waar de overeenkomst was ondertekend. Beide leiders spraken van een 'vriendschap die geen grenzen kent'.

Naar elkaar toe gegroeid

Al langer groeien beide landen naar elkaar toe. De onderlinge handel steeg vorig jaar naar recordhoogte, en ook in politiek opzicht hebben ze veel met elkaar gemeen: zowel Moskou en Peking duldt steeds minder politieke tegenstand. Denk aan het neerslaan van protesten in Hongkong aan Chinese zijde, of het opsluiten van politicus Aleksej Navalni in Rusland.

Vanwege die sterke band spreekt China officieel op zeer milde toon over de oorlog in Oekraïne. Zo wordt het woord ‘oorlog’ niet gebruikt, maar spreekt het van 'de Oekraïne-situatie'. Ook mijden staatsmedia termen als 'invasie' en wordt steevast verwezen naar NAVO-uitbreiding als voornaamste oorzaak van het conflict. Dat is allemaal in lijn met hoe Rusland het ziet.

'Conflict niet in Chinees belang'

Toch zit de invasie van Oekraïne de leiders in Peking niet lekker. "Het is duidelijk dat het conflict niet in Chinees belang is", zegt Josef Gregory Mahoney, hoogleraar politiek en internationale betrekkingen aan de ECNU-universiteit in Shanghai.

Hij doelt onder meer op de goede banden die Peking onderhoudt met zowel Rusland als Oekraïne. Het wil geen partij kiezen tussen twee bevriende staten. Mahoney: "China is met name kwetsbaar voor prijsstijgingen in graan en olie als gevolg van dit conflict. Daarnaast krijgt het internationaal kritiek omdat het Moskous acties niet openlijk bekritiseert en het niet meedoet aan sancties. Dit zijn aanzienlijke opofferingen voor China."

Gesprek van de dag

Intussen is onder de Chinese bevolking Oekraïne het gesprek van de dag. Op Weibo, de Chinese versie van Twitter, houden de meeste trending topics verband met de oorlog. Er is bezorgdheid over de vele Chinezen die in steden als Kiev en Charkov verblijven. Ook volgen ze de ontwikkelingen rond het conflict op de voet.

Wat daarbij opvalt, is dat uitingen van steun aan Oekraïne veel worden gedeeld, maar door de censors vaak verwijderd. En dat terwijl berichten die juist het Russische kamp steunen, veelal blijven staan.

Censuur kritiek op Poetin

Een open brief van een aantal prominente hoogleraren aan Chinese universiteiten werd snel gewist, vermoedelijk omdat het Russische agressie veroordeelde en steun betuigde aan de Oekraïners. Ook riepen ze hun eigen regering op de invasie te veroordelen. Eén van de briefschrijvers stelde tegenover persbureau Reuters: "Dit is een invasie. Zoals het Chinese gezegde gaat: je kunt een hert geen paard noemen."

Tegelijkertijd doet de recente speech van Poetin, waarin hij het bestaansrecht van de staat Oekraïne in twijfel trekt, het zeer goed online. Miljoenen Rusland-sympathisanten zeggen zich diep geroerd te voelen door Poetins woorden. De boodschap is duidelijk: China steunt Rusland niet openlijk, maar het wil de grote noorderbuur ook niet voor het hoofd stoten.

Onderlinge geschiedenis vol conflicten

De twee landen hebben een roerige onderlinge geschiedenis. De huidige vriendelijke verhouding is dan ook niet vanzelfsprekend: er waren door de eeuwen heen zowel ideologische als territoriale geschillen en zelfs conflicten. Zo maakte het uiterste oosten van Rusland, het gebied rond de stad Vladivostok, ooit deel uit van het Chinese rijk. Sommige Chinese nationalisten noemen dit nog altijd een 'historisch onrecht'. 

Het is dus een relatie van ups en downs. Maar wat als een paal boven water staat: China heeft goede banden met zowel Rusland als Oekraïne, en het is niet van plan de een voor de ander op te offeren – 'pact tegen het Westen' of niet.