Boycot van Russische olie in de maak: 'Dat merk je snel aan de pomp'

1. Hoe moet die olieboycot eruit gaan zien?

De olieboycot is onderdeel van het nieuwe sanctiepakket tegen Rusland waar de 27 landen van de Europese Unie op dit moment over onderhandelen. Hun gezamenlijke doel is de oorlogskas van Poetin onder druk te zetten: zijn regime wordt grotendeels gefinancierd door de inkomsten uit grondstoffen, zoals olie en gas.

Zoals het plan er nu ligt, zullen de EU-landen niet onmiddellijk en volledig stoppen met het kopen van Russische olie. In plaats daarvan stelt de Europese Commissie voor de invoer dit jaar geleidelijk af te bouwen. Ergens eind dit jaar moet er dan een verbod zijn op de import van Russische olie naar Europa.

2. Doen alle landen mee?

Dit is – zoals gebruikelijk – een struikelblok in Brussel. Om een olieboycot maximaal effect te geven, moeten in principe alle EU-landen meedoen. Alleen doet zo'n boycot sommige landen meer pijn dan anderen: die zijn afhankelijker van Russische olie (en gas). Om die tegenstribbelende landen toch over de streep te trekken, krijgen ze vaak iets extra's, zoals extra geld of meer tijd.

Een voorbeeld is Hongarije, dat al heeft gezegd dat het niet meewerkt aan de olieboycot. Het land is bang dat zijn economie te veel beschadigd raakt door de boycot. Of Italië, dat liever een maximumprijs voor de aankoop van Russische olie wil, of desnoods een hoog invoertarief.

Maar de grootste beer op de weg is Duitsland. Het grootste EU-land lag lange tijd dwars, omdat het voor de Russische invasie van Oekraïne ongeveer een derde van zijn olie uit Rusland haalde. Maar inmiddels is ook de Duitse regering overtuigd, met als belangrijke voorwaarde een geleidelijke afbouw van 'enkele maanden', meldde de Britse zakenkrant Financial Times gisteren.

"Vandaag is er een overleg van de Europese energieministers, maar het officiële voorstel van de Europese Commissie komt mogelijk later deze week", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "Dan moet blijken of het een afbouwpad is waar iedereen zich in kan vinden."

3. Hoe staat Nederland erin?

Het kabinet zegt zo snel mogelijk te willen stoppen met de import van olie uit Rusland, maar wil daarbij wel optrekken met andere EU-landen. Nederland is een belangrijk doorvoerland met als speerpunt de Rotterdamse haven. Deze olie is niet alleen bedoeld voor brandstoffen zoals benzine, diesel en kerosine. Het is ook een belangrijke grondstof voor plastics, asfalt en andere producten uit de petrochemische industrie.

In 2021 kwam ruim 34 procent van de olie die in Nederlandse raffinaderijen werd verwerkt uit Rusland. Het gaat, om een beeld te scheppen, om dagelijks zo'n 750.000 vaten aan olie en olieproducten zoals diesel, blijkt uit de laatst beschikbare cijfers van het Internationaal Energieagentschap.

Een boycot heeft dus ook gevolgen voor Nederland, al is er een voordeel, zegt energie-expert Hans van Cleef van ABN Amro. "Omdat Nederland aan zee ligt, kunnen wij olie gemakkelijker ergens anders vandaan halen dan landen in Centraal- en Oost-Europa. Die zijn afhankelijk van pijpleidingen uit Rusland. Ook zijn de meeste van hun raffinaderijen behoorlijk oud en ingesteld op de Russische kwaliteit olie. Die vervang je niet zomaar, dat duurt al snel 12 tot 18 maanden."

Bij andere landen die olie kunnen leveren, moet je denken aan Iran, Colombia, Venezuela, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Van Cleef: "Maar de vraag is of die landen wel voldoende kunnen leveren, en in welk tempo." 

4. Wat merkt de Nederlandse consument van zo'n boycot?

Eén ding is duidelijk: tanken wordt (nog) duurder. "Je zult echt hogere prijzen krijgen en dat merk je snel aan de pomp", zegt Jilles van den Beukel, energie-expert van het Den Haag Centum voor Strategische Studies (HCSS). "Bij een boycot op korte termijn moeten we niet raar opkijken als de olieprijs stijgt tot recordniveaus van 150 tot 200 dollar per vat." Ter vergelijking: die prijs staat nu op 103 dollar.

Met lege pompen krijgen we hier niet snel te maken, verwacht Van den Beukel. "Hoge prijzen zie je overal, maar echte tekorten zullen eerder in Oost- en Centraal-Europa ontstaan – en dan vooral aan diesel. Die voorraad begint echt krap te worden en dat is vooral een probleem voor de transportsector. Ook Afrikaanse landen krijgen met een dieseltekort te maken, want diesel die normaal naar Afrika gaat, wordt nu hier opgekocht."

5. Ondertussen nemen we nog wel Russisch gas af. Blijft dat zo?

De afhankelijkheid van Russisch gas is in Europa nog veel groter dan bij olie. Een gasboycot ligt daarom voorlopig niet op tafel en lijkt pas de allerlaatste mogelijke sanctie tegen het Poetin-regime te worden. Zeker omdat de Duitse industrie – waarvan ook Nederland sterk afhankelijk is – voor een groot deel op Russisch gas draait.

Wel heeft Rusland inmiddels de gaskraan naar Polen en Bulgarije dichtgedraaid, omdat die landen weigeren in roebels te betalen, zoals Poetin ineens eist. Omdat andere landen, zoals Nederland, ook niet in roebels betalen, lijkt Rusland hiermee vooral verdeeldheid te willen zaaien binnen de EU.

"Olie is een groter verdienmodel voor Poetin, daar verdient hij drie tot vier keer meer aan", zegt Van den Beukel, "Maar gas kan hij niet zo gemakkelijk aan andere landen dan de EU verkopen. Dat raakt hij niet zomaar kwijt."