Rivieren leggen hongerstenen en oeroude bossen bloot door droogte

Jaartallen en teksten als 'als je me ziet, ween dan': het is te lezen op de zogenoemde hongerstenen die door de lage waterstand zichtbaar worden in Duitse rivieren zoals de Rijn en de Elbe. "Ze zijn bedoeld als waarschuwing. Als je ze ziet heb je een groot probleem", zegt maritiem archeoloog Martijn Manders van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Het is vooral een Tsjechisch en Duits fenomeen. In Nederland hebben we de stenen niet, zover Manders weet. "Ik ben ze in dertig jaar nooit tegengekomen", zegt hij. "We hebben ook niet van die rotsachtige bodems, meer slib en modder."

Wel worden er andere dingen zichtbaar, nu ook bij ons het water zo laag staat. "We vinden van alles en nog wat. Wrakken, kades en brugresten uit de Romeinse tijd, een paar kleine scheepjes uit de 18de en 19de eeuw, en in Friesland is zelfs een oeroud bos vrij komen te liggen", zegt de archeoloog.

En lugubere vondsten? "Ja, dat gebeurt weleens, maar daar bellen ze mij niet voor", zegt de archeoloog. "Het water discrimineert niet: er kan van alles in gevonden worden."

Bedreiging van het erfgoed

Al die vondsten, dat is voor een archeoloog natuurlijk mooi, maar Manders benadrukt ook de zorgelijke kant. "Het wordt direct bedreigd omdat de lucht erbij komt. We moeten dan maatregelen nemen zodat het niet gaat verrotten", zegt hij. Het gebrek aan water is een directe bedreiging van het erfgoed. "Als het water niet snel omhoog gaat zullen veel van dit soort vindplaatsen voorgoed verloren gaan."

Dat we hierdoor meer besef krijgen van de rivieren en wat daarin verscholen ligt, is in de ogen van de archeoloog dan wel weer positief. "Er was heel lang maar weinig historische aandacht voor die rivieren. De zee en grote schepen, dat was allemaal interessant. Ik ben blij dat mensen besef krijgen dat rivieren ook veel behelzen."

Daarbij helpt het dat dat erfgoed opeens bereikbaar is. "Als het droog komt te liggen, zie je dat mensen komen kijken en dat ze meehelpen. Je raakt meer geïnteresseerd in je eigen verleden en dan ben je ook meer geneigd om het te beschermen."

Snelwegen

Want het beschermen van onze rivieren is wat Manders betreft noodzakelijk. "We moeten ons realiseren hoe zuinig we moeten zijn op dat water. Rivieren waren vroeger snelwegen binnen Europa, alles moest over de rivier gaan", vertelt hij. "Het zijn de aders van Nederland. Als die kapot gaan..."