Waarom Amalia? En wat kan de politiek? Acht vragen over de bedreigingen

1. Wat houdt de dreiging in?

Volgens journalist John van den Heuvel van De Telegraaf wordt er door de Nederlandse veiligheidsdiensten 'rekening gehouden met een poging tot ontvoering of het plegen van een aanslag' op de kroonprinses. 

Van den Heuvel schreef daarover al op 17 september. Behalve prinses Amalia zou ook premier Mark Rutte bedreigd worden. Voor beiden is sindsdien de beveiliging flink opgeschroefd.

Gisteren maakten koning Willem-Alexander en koningin Máxima, beiden zichtbaar geëmotioneerd, bekend dat Amalia vanwege de dreiging niet meer in haar studentenhuis in Amsterdam kan wonen en 'de deur niet uit kan'. Dat zie je in de beelden hieronder:

2. Moeten we de dreiging serieus nemen?

Ja, zegt Emile Kolthoff, hoogleraar criminologie aan de Open Universiteit, te meer omdat al snel de link met de criminele organisatie van Ridouan Taghi wordt gelegd: "Als deze dreiging inderdaad uit deze hoek komt, dan moet je die serieus nemen. De aanslagen op advocaat Derk Wiersum en Peter R. de Vries hebben aangetoond dat het niet denkbeeldig is."

3. Waarom zou iemand een prinses bedreigen?

Kolthoff: "Dan moet je in scenario's gaan denken. Het zou kunnen dat men eigenlijk niet de bedoeling heeft een dreigement uit te voeren, maar onrust wil zaaien. Dat kan uit wraak zijn: de overheid op kosten jagen en het land op z'n kop zetten, gewoon omdat het kan. Dat kan om prestige gaan: ik zat dan wel vast, maar ik zal laten zien dat ik nog steeds macht heb."

Scenario twee: de afleidingsmanoeuvre. "Misschien is men iets heel anders van plan, en wil men zo de aandacht van de veiligheidsdiensten afleiden. Je weet dat deze diensten alles uit de kast zullen trekken om kopstukken van de regering of leden van het koningshuis te beveiligen. En hun capaciteit is niet oneindig."

Scenario drie: de 'gevangenenruil'. "De premier of de prinses geweld aandoen, lijkt me niet zinnig. Een ontvoering is in theorie zinvoller, rationeel gezien. Want zo'n kopstuk zou je kunnen ruilen voor vrijlating. Aan de andere kant: een kat in het nauw maakt rare sprongen."

Dat laatste onderschrijft ook Koen Voskuil, onderzoeksjournalist op het gebied van ondermijnende misdaad bij RTL Nieuws: "Het punt met dit soort dreiging is: je weet nooit wanneer het ophoudt, wanneer het gevaar geweken is. Stel dat het uit de hoek van Taghi komt: die zit in de gevangenis, maar zijn organisatie bestaat nog. Ze hebben de afgelopen jaren de bakens verzet wat geweld betreft. Er zijn zulke idiote dingen gebeurd. En dus moet je met veel meer rekening houden."

4. Reageren de veiligheidsdiensten alert genoeg?

"Voor mijn gevoel zitten zij er bovenop", reageert hoogleraar Kolthoff. "Zowel de inzet van beveiligers als het gebruik van technologische middelen is 'state of the art' en professioneel. Alleen kun je nooit 100 procent veiligheid garanderen. Zeker in het geval van Rutte: die man moet toch in het openbaar verschijnen. Je moet altijd een balans vinden tussen de beveiliging enerzijds, en anderzijds nog iets van een normaal leven kunnen leiden."

Koen Voskuil: "De kijk op beveiliging is veranderd. Eerder reageerden ze vooral op signalen, maar nu kijken ze ook naar voorstelbaarheid. Dus: wat zou er kúnnen gebeuren? Dat betekent dat je al bij het geringste signaal alles uit de kast moet trekken. Die situatie hebben we in geen jaren gehad. Het is heel serieus."

5. Wat betekent dit voor de prinsessen Alexia en Ariane?

Daarover laten de veiligheidsdiensten niets los.

Minister Dilan Yeşilgöz van Justitie zei er voor de camera dit erover: "Dat zijn vragen waar ik niet op in kan gaan. Niet op de bedreigingen en ook niet op de specifieke maatregelen. Maar ik kan verzekeren dat de veiligheidsdiensten er dag en nacht dit in de gaten houden en erbovenop zitten."

6. Hoe pakt de politiek het probleem aan?

"De regering heeft het probleem van de georganiseerde misdaad hoog op de agenda", zegt Floor Bremer, politiek verslaggever van RTL Nieuws. “Er komt allerlei nieuwe wetgeving aan om het probleem aan te pakken en er worden honderden miljoenen voor uitgetrokken. Deze urgentie op de politieke agenda is omhoog geschoten na de moord op advocaat Derk Wiersum en journalist Peter R de Vries.”

Een paar maanden geleden zijn ministers Yeşilgöz van Justitie en Weerwind van Rechtsbescherming naar Italië gegaan om te kijken hoe dat land de maffia heeft aangepakt.

Tijdens die reis is ook gekeken naar hoe om te gaan met criminelen als Ridouan Taghi, die ook vanuit de gevangenis nog weet te communiceren met zijn organisatie. Bremer: "Ze willen dat voor de gevangenen in Vught zo moeilijk mogelijk maken, maar het is lastig, omdat er ook allerlei internationale regels gelden die zijn rechten beschermen."

In 2023 maakt de regering 40 miljoen euro vrij voor het bestrijden van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Vanaf 2025 loopt dat op naar 100 miljoen. (In deze Kamerbrief lees je daar meer over.)

Volgens Bremer zet de overheid tegelijk 'zwaar in op preventie'. "Als je een analyse maakt van dit soort organisaties, zie je dat jongeren al op jonge leeftijd geronseld worden. De overheid probeert dit probleem bij de wortels aan te pakken. Daar is extra geld voor uitgetrokken."

Voor de preventie-aanpak van georganiseerde jeugdcriminaliteit is in 2023 ongeveer 143 miljoen euro beschikbaar. Dit jaar is in de vijftien steden waar het probleem het grootst is begonnen met programma's om kwetsbare jongeren op het rechte pad te houden.

Minister Dilan Yeşilgöz gaf deze verklaring voor journalisten: "Er zijn inderdaad maatregelen getroffen voor de veiligheid van de kroonprinses. Het is verschrikkelijk dat dat nodig is, op de eerste plaats voor de kroonprinses zelf. Ik kan niet ingaan op specifieke maatregelen, maar ik kan u verzekeren dat we er bovenop zitten en dat de veiligheidsdiensten er alles aan doen haar veiligheid te borgen."

7. Is Nederland een narco-staat geworden?

"Dat geloof ik niet", zegt hoogleraar criminologie Kolthoff. "Het geweld vanuit de criminele wordt harder, maar het begrip narco-staat gaat gepaard met een niet-functionele, corrupte overheid en falende veiligheidsdiensten. Dat is in Nederland niet het geval. Máár, het is altijd een wapenwedloop. De financiële belangen van criminele groepen zijn enorm, en ze gaan steeds verder om die belangen veilig te stellen. We moeten als maatschappij wel waakzaam blijven."

8. Wakkeren juicekanelen en sociale media het probleem aan?

Kolthoff: "Dat is absoluut iets waar we niet te lichtzinnig over moeten denken. Als via dit soort kanalen privéadressen en persoonlijke gegevens verspreid worden, wordt het makkelijker dit soort mensen te bedreigen of aan te vallen. Zware criminelen kunnen misschien ook wel op een andere manier aan een adres komen, maar dit schept wel gelegenheid en maakt het makkelijker."