Spioneren voor Rusland: Zweedse broers hangt zware straf boven het hoofd
Tien jaar lang zouden twee broers namens Rusland in Zweden hebben gespioneerd. Vandaag horen zij hun straf in wat één van de grootste spionageschandalen ooit wordt genoemd in het Scandinavische land. "In oorlogstijd is men extra alert."
Een zorgzame vader van drie kinderen, wonend in de Zweedse stad Uppsala en bouwend aan een succesvolle carrière. Zo wordt de 42-jarige in Iran geboren Peyman K. omschreven in de Zweedse media.
K. is de hoofdverdachte van wat door de hoofdaanklager Per Lindqvist een 'unieke' en 'uiterst gevoelige' spionagezaak genoemd wordt. En bovendien een die draait om informatie die kan leiden tot directe schade aan de nationale veiligheid van Zweden. "We hebben in meer dan twintig jaar niet zo'n proces gehad", zei Lindqvist bij aanvang van de rechtszaak.
Spion identificeren
De carrière van K. voert namelijk langs de nationale veiligheidsdienst Säkerhetspolisen (Säpo), de militaire inlichtingen- en veiligheidsdienst (Must) en de laatste jaren het nationale Voedselagentschap. Daar hield hij zich ook bezig met veiligheidskwesties, zoals water- en voedselvoorziening in noodsituaties. Sterker nog: K. trainde er andere medewerkers hoe zij spionagepogingen konden herkennen en een spion konden identificeren.
Maar al die jaren zou K. samen met zijn jongere broer Payam K. (35) geheimen hebben doorgespeeld aan de Russische geheime dienst GROe in ruil voor geld en goud. Dat zouden de twee – beiden Zweeds staatsburger sinds 1994 – hebben gedaan tussen 2011 en 2021. Tegen Payman is levenslang geëist (een straf van onbepaalde duur in Zweden, maar gemiddeld zo'n 18 jaar). Zijn broer riskeert minimaal 12 jaar celstraf.
Dode brievenbus
De twee zouden informatie hebben uitgewisseld via een zogeheten dode brievenbus. Dat is een methode waarbij een spion iets achterlaat voor een collega-spion op een afgesproken verborgen plek. In dit geval ging het om een openbaar toilet van het winkelcentrum vlak bij hun huis.
De oudste broer zou bovendien werkzaam zijn geweest bij de KSI, een van de meest afgeschermde afdelingen van de Zweedse strijdkrachten, die contacten onderhoudt met buitenlandse inlichtingendiensten. Het onderzoek tegen hem loopt sinds 2017. Dat werd gestart omdat er vermoedens waren dat een mol actief was binnen veiligheidsdienst Säpo. Pas in september 2021 werd hij opgepakt, een maand later ook zijn broer.
"Elke kans die je krijgt om het succes van de eigen troepen te vergroten, die grijp je."
Volgens Pieter Cobelens, voormalig directeur van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), heeft Rusland het wat spionage betreft gemakkelijker dan landen als Nederland. "Wij hebben een relatief open samenleving. Andersom word je als westerling in Rusland overal gevolgd." Toch gaan landen volgens hem ook nu gewoon door met het verzamelen van informatie. Cobelens: "Elke kans die je krijgt om het succes van de eigen troepen te vergroten, die grijp je. Dat geldt voor beide kanten."
Honderden Russen uitgezet
De laatste jaren zijn westerse inlichtingendiensten meer op hun hoede als het gaat om spionage van de Russen. "Vooral sinds de Russische inlijving van het Oekraïense schiereiland de Krim in 2014 is men denk ik bij de diensten extra alert", zegt Ben de Jong, gastonderzoeker op het gebied van geheime diensten aan de Universiteit Leiden. "Dit in tegenstelling tot overheden, waar de reactie op de inlijving nog opvallend lauw was."
Toch kwam de aanwezigheid van Russische spionnen in het Westen pas na de invasie van Oekraïne echt aan de oppervlakte. Zo zette Nederland een maand na de inval zeventien Russische spionnen het land uit, op aanraden van de AIVD en MIVD. Zij werkten op de Russische ambassade in Den Haag.
De Jong: "In totaal ging het vorig jaar om honderden Russische inlichtingenofficieren die met een diplomatiek cover westerse landen uit moesten, onder meer de VS en Canada. Dat was ongehoord veel, en zelfs meer dan tijdens de Koude Oorlog ooit gebeurde. Sinds de inval van Oekraïne maakt iedere instantie die zich bezighoudt met veiligheid overuren."
Echtpaar opgepakt
Zo ook in Zweden. De politie zegt daar een enorme hoeveelheid bewijs te hebben verzameld tegen de twee broers, waarvan het grootste deel geheim is. In november werd ook een Russisch echtpaar gearresteerd in een chique buitenwijk van Stockholm. Dat gebeurde vroeg in de ochtend met een spectaculaire inval van elite-eenheden die neerdaalden uit helikopters. Volgens de politie om te voorkomen dat de twee nog snel bewijsmateriaal zouden vernietigen.
De mannelijke verdachte, de 59-jarige Sergej S., zou ook banden hebben gehad met de Russische geheime dienst GROe. Hij zou technologische kennis hebben doorgespeeld, bedoeld voor het Russische wapenindustrie.